Η Πολύ Πεινασμένη του Κάμπια τον έκανε διάσημο σε όλο τον κόσμο. Ωστόσο ο Έρικ Καρλ ήταν πολλά περισσότερα από το best seller του. Το Very Hungry Caterpillar κυκλοφόρησε το 1969 και γρήγορα κατέκτησε μικρούς και μεγάλους. Γιατί ήταν τόσο μα τόσο διαφορετικό από το 99% των βιβλίων που κυκλοφορούσαν τότε. Ήταν τόσα χρόνια μπροστά αυτό το βιβλίο που αν κυκλοφορούσε φέτος (2021), πάλι θα μιλούσαμε για ένα πολύ σύγχρονο και πρωτότυπο βιβλίο. Αγαπήθηκε. Αγκαλιάστηκε σε όλα τα μήκη και πλάτη της Γης. Κυρίως άνοιξε τον δρόμο στον ίδιο τον Έρικ Καρλ αλλά και το παιδικό βιβλίο εν γένει να βαδίσει άλλες λεωφόρους. Να φύγει από τις κλισέ ιστορίες, από τα ετοιματζίδικα μηνύματα, από τις πανομοιότυπες εκδόσεις και να μετασχηματίσει το βιβλίο για παιδιά από το εξώφυλλο μέχρι το οπισθόφυλλο.“Πέθανε ειρηνικά στις 23 Μαΐου 2021 και περιβάλλεται από μέλη της οικογένειας στο καλοκαιρινό του θέρετρο στο Νορθάμπτον της Μασαχουσέτης“, αναφέρει η οικογενειακή δήλωση για τον Ευαγγελιστή των κολάζ και του μοντέρνου Picture Book. Στην πορεία αυτή των 50 και πλέον ετών, ο Καρλ υπέγραψε περισσότερα από 70 βιβλία. Μάλιστα δεν ξεκίνησε και νεότατος. Στα 40 έκανε το πρώτο μεγάλο βήμα. Και δεν ήταν μετέωρο βήμα του πελαργού, αλλά το διστακτικό βήμα μιας ευαίσθητης καρδιάς που αγάπησε πολύ τα παιδιά, τα ζώα και το βιβλίο.
Αν ρίξει κανείς μια καλή, προσεκτική ματιά στα βιβλία του, δε θα δει απλώς έξυπνες ιστοριούλες αλλά μια ολόκληρη φιλοσοφία να αναδύεται. Το παιδί για τον Καρλ ήταν συμμέτοχος στα βιβλία του. Δεν ήταν ο “παππούς” που τα κάθιζε κάτω να τους πει ιστορίες. Ο Καρλ συνδιαλεγόταν μαζί τους ενώ εκείνα διάβαζαν τα βιβλία του. Τους έδινε χώρο, τα έβαζε μέσα στις σελίδες του, να παρατηρούν, να ψάχνουν, να ταξιδεύουν, να καταπίνουν χιλιόμετρα φαντασίας, τους απηύθυνε ερωτήματα, προκλήσεις, τους αναδιατύπωνε όσα ήξεραν και τους εμφάνιζε μαγικά όσα δεν ήξεραν.
Ο Καρλ έδινε γνώση, έδινε δύναμη στα παιδιά να κατανοήσουν τον κόσμο και τις έννοιές του, πάνω απ’ όλα όμως έδινε χαρά στα παιδιά με τις ιστορίες του. Ίσως γιατί ως παιδί γνώρισε από πρώτο χέρι τον πόνο: πόλεμος, πείνα, ο πατέρας του πυροβολήθηκε και όταν επέστρεψε ήταν ένα κινούμενο ράκος. Ο Καρλ είδε πώς είναι το σκοτάδι και ο άχρωμος κόσμος. Επηρεασμένος βαθιά από τους ιμπρεσιονιστές και τους Blue Rider του Μαρκ και του Καντίνσκι, ο Καρλ αγάπησε το χρώμα, τα κολάζ, την απλότητα, την ένταση στην παλέτα του και τις νέες ιδέες τις οποίες αναζητούσε πάντα στα βιβλία του. Αγάπησε, ε; Ο γεννημένος από Γερμανούς μετανάστες γονείς στις Συρακούσες της Νέας Υόρκης, επέστρεψε οικογενειακώς στη Ναζιστική Γερμανία το 1935, στα έξι του Έρικ. Για τους Ναζί, η σύγχρονη, εξπρεσιονιστική και αφηρημένη τέχνη απαγορευόταν, μόνο η ρεαλιστική και νατουραλιστική τέχνη επιτρεπόταν: ζωγραφίζουμε ό,τι βλέπουμε, φωτογραφικά, στη φύση κτλ. Όταν πήγε στο γυμνάσιο, κάπου στα 1942, όταν ο Χίλτερ κένταγε ασχήμια στην Ευρώπη, ένας δάσκαλος τέχνης τον κάλεσε στο σπίτι του και του έδειξε κρυφά την εξπρεσιονιστική του τέχνη, συμπεριλαμβανομένου του Μπλε Αλόγου του Φραντς Μαρκ.
Το άγνωστο φέρνει συχνά φόβο μαζί του. “Στα βιβλία μου προσπαθώ να αντισταθμίσω αυτόν τον φόβο, να τον αντικαταστήσω με ένα θετικό μήνυμα. Πιστεύω ότι τα παιδιά είναι φυσικά δημιουργικά και πρόθυμα να μάθουν. Θέλω να τους δείξω ότι η μάθηση είναι πραγματικά συναρπαστική και διασκεδαστική“
Το 1945, στα 16 του, έγινε δεκτός στην Akademie der bildenden Kunste, τη Σχολή Καλών Τεχνών, γεγονός που τον καθόρισε. Να! οι εικόνες και τα χρώματα μπροστά του! Επέστρεψε στις ΗΠΑ το 1952 και εργάστηκε ως γραφίστας στο τμήμα προώθησης των The New York Times πριν ακολουθήσει τον δρόμο της διαφήμισης. Ο Μπιλ Μάρτιν Τζούνιορ, συγγραφέας του Πες μου καφέ αρκούδα τι βλέπεις, ήταν εκείνος που έβαλε τον Καρλ στο χορό των παιδικών βιβλίων. Γιατί η Καφέ Αρκούδα του δεν είχε εικονογράφο. Και τον βρήκε περιμένοντας να μπει στον οδοντίατρό του, καθώς είδε δουλειά του Καρλ σε μια διαφήμιση με αστακούς! «Η τέχνη ήταν τόσο εντυπωσιακή που ήξερα αμέσως ότι βρήκα τον καλλιτέχνη μου!” είπε ο Μάρτιν που απεβίωσε το 2004.
Το παρασκήνιο της κάμπιας
Ο Καρλ έγραψε το βιβλίο αρχικά με ήρωα ένα σκουλήκι και τίτλο “Μια εβδομάδα με τον Γουίλι του σκουλήκι” ο οποίος έτρωγε 26 διαφορετικά τρόφιμα. Ο εκδότης του όμως διαφώνησε μαζί του και τον έπεισε να αλλάξει το σκουλήκι σε κάμπια. Και από αυτήν την διαφωνία, στα όρια της ρήξης, γεννήθηκε ένα από τα μεγαλύτερα best seller όλων των εποχών.
Η Αμερικανική Ακαδημία Παιδιατρικής έστειλε σε περισσότερους από 17.000 παιδίατρους ειδικά αντίγραφα του βιβλίου, μαζί με διαγράμματα ανάπτυξης και φυλλάδια προς τους γονείς για την υγιεινή διατροφή. Χαρακτηριστική είναι η πεποίθηση του συγγραφέα και εικονογράφου Ted Dewan για την Πεινασμένη Κάμπια. «Είναι σα να λέμε πόσο υπέροχοι ήταν οι Beatles. Είναι αδιαμφισβήτητο».
“Νομίζω ότι είναι ένα βιβλίο ελπίδας“, είπε ο Carle σε ένα αναμνηστικό βίντεο που κυκλοφόρησε από το Penguin Random House το 2019 για τα 50 χρόνια της Πεινασμένης Κάμπιας. Ελπίδα! Που σημαίνει, εσύ, μικρή, απλή, ασήμαντη κάμπια, θα μπορέσεις να φύγεις από το κουκούλι του σπιτιού σου, να ανοίξεις τα φτερά σου και να πετάξεις μακριά γνωρίζοντας τον κόσμο ως μια όμορφη πεταλούδα. Η ζωή σου δεν είναι στην ασφάλεια του κουκουλιού σου.
Αποχαιρετώντας τον Έρικ Καρλ
Ο Καρλ είχε πει ότι επέλεξε να απεικονίζει στις ιστορίες του ζώα με μη συμβατικά χρώματα για να δείξει στους νεαρούς αναγνώστες του ότι στην τέχνη δεν υπάρχει λάθος και σωστό χρώμα. Αν παρατηρήσετε τα βιβλία του, πολύ συχνά θα δείτε πράγματα και πρόσωπα και ζώα που δεν είναι όπως τα έχουμε συνηθίσει ή όπως τα βλέπουμε γύρω μας. Μα ο Καρλ ήξερε: η Τέχνη δεν είναι φωτογραφική ανάπλαση της πραγματικότητας. Είναι φακός που μεγεθύνει, κατά Μαγιακόφσκι ή ένα καλειδοσκόπιο μέσα από το οποίο αναδιατάσσεις το ορατό και προσεγγίζεις το αόρατο.
Το ELNIPLEX ζήτησε από τέσσερις Έλληνες και Ελληνίδες διακεκριμένους/-ες εικονογράφους καθώς και από τη συγγραφέα Σοφία Δάρτζαλη να αφήσουν λίγες λέξεις με αφορμή το υλικό τέλος του σπουδαίου δημιουργού. Μεστά, εκφραστικά δόθηκε όλο το θαυμαστό σύμπαν του εκλιπόντος:
Φωτεινή Στεφανίδη: «Ομολογώ ότι άργησα να γνωρίσω τον Έρικ Καρλ. Σιγά σιγά, όπως βαδίζει η πεινασμένη κάμπια του άρχισα να τον μαθαίνω. Φυσικότητα, παιδική άνεση και θάρρος, αβίαστο το έργο του της παιδικής λογοτεχνίας μαζί με τις δροσερές και ευανάγνωστες -καθόλου εύκολες- εικόνες του. Ευλογία η παρουσία του στο χώρο, πρόσφερε πολλά, και το κυριότερο, που χαρακτηρίζει και κάθε γνήσιο καλλιτέχνη, αυτά που μας χάρισε δεν παλιώνουν. Βρίσκουν και θα βρίσκουν τους αποδέκτες τους πάντα. Άρα είναι ολοζώντανος. Τον ευχαριστούμε απεριόριστα»
Αχιλλέας Ραζής:«Ο Eric Carle προχθές, δεν πέθανε Την έσκασε με μια σκάλα για το φεγγάρι. Ήταν παιδί και στο μυαλό και στην ψυχή, αλλά δούλεψε πολύ σκληρά, σαν μεγάλος, για να καταφέρει να μας παρουσιάσει έναν κόσμο αθώο και πολύχρωμο, φτιαγμένο από ακρυλικά χρώματα και ντεκουπαρισμένα χειροποίητα χαρτιά. Έζησε ευτυχής μέσα σ’ έναν κόσμο πλήρη, πιο ουσιαστικό από τον πραγματικό. Τα ζώα και τα έντομά του, δεν είναι πάντα χαρούμενα, ή τουλάχιστον δεν περνάει αυτό μ’ έναν εξιδανικευτικό τρόπο, είναι κι αυτά μόνα, πεινασμένα, πολυάσχολα ή κατσούφικα, για αυτό ίσως μας αγγίζουν τόσο πολύ. Για μας, που αγχωνόμαστε για τι θα το πούμε και τι θα δείξουμε στα παιδιά, ο Carl λειτούργησε καθησυχαστικά: μην προσπαθείς να μιμηθείς έναν κόσμο παιδικό, ζήσε ολόκληρος μέσα σ’ αυτόν»
Φίλιππος Φωτιάδης: «Μεγάλη απώλεια από τον χώρο του παιδικού βιβλίου. Εκτός από την χαρακτηριστική εικονογράφησή του, με εντυπωσιάζει το πώς με τόσα λίγα λόγια μπορεί να πει τόσο πολλά. Πάντως έχει τρυπώσει στις βιβλιοθήκες μας, αλλά και στις αναμνήσεις μας (ως παιδιά ή γονείς) σαν την κάμπια που έγινε πεταλούδα για πάντα»
Έφη Λαδά: «Ο Eric Carle υπηρέτησε τη δημιουργικότητα, την ευαισθησία, την ψυχική ανάπτυξη των μικρών παιδιών με εξαιρετικά τρυφερά καλλιτεχνικά βιβλία. Θα συνεχίσει να βρίσκεται στις αγκαλιές των παιδιών με τα κείμενά του, τις εικόνες του και με την απλόχερη γενναιοδωρία του στον χώρο του βιβλίου. Με μια μακριά σκάλα φτάνουμε στο φεγγάρι και πάλι πίσω όταν η αγάπη είναι χωρίς όριο. Καλό ταξίδι στην αιωνιότητα αγαπημένε!»
Σοφία Δάρτζαλη: «23 Μαΐου φεύγει ο Eric Carle. Ήταν 91. Έζησε κι απόλαυσε 91 μήνες του Μάη. Και ξαφνικά μου φαίνεται λίγο, αν και δεν είναι. Κάθε χρόνος μας κι ένας Μάης; Μόνον;
Αλλά στην περίπτωσή του, αν και καθόλου καλή στους μαθηματικούς υπολογισμούς, θα πρέπει να πολλαπλασιάσουμε τους Μαΐους που χάρισε με τα χρώματά του σε τόσα παιδιά. Το αποτέλεσμα είναι αστρονομικό. Είναι εκατομμύρια παιδιά. Εκατομμύρια χρώματα στις ζωές τους. Δικά του. Αφιερωμένα σ’ εκείνα με όλη του την αγάπη.
Ο Eric Carle δημιούργησε το δικό του χρωματικό σύμπαν και το μοιράστηκε. Τη δική του παλέτα για κάθε χρώμα. Οι αποχρώσεις της ψυχής του έχουν αποτυπωθεί σε χιλιάδες παιδικά μάτια. Άπειρα παιδικά χέρια ψηλάφισαν το γεύμα της πεινασμένης υπέροχης κάμπιας. Κι άλλα τόσα την είδαν να μεταμορφώνεται σε μια χρωματιστή πεταλούδα.
«Κι εσύ μπορείς», ψιθυρίζει το κάθε βιβλίο του.
Φεύγει, άραγε, ποτέ το χρώμα από τη ζωή ενός παιδιού;
Θα υπάρχει πάντα και θα επιστρέφει-όπως κι ο Eric»
Οι 224 λέξεις της κάμπιας που μεταφράστηκαν σε περισσότερες από 70 γλώσσες δεν είναι οι μόνες που συντάραξαν αναγνώστες και παιδική λογοτεχνία. Τα περισσότερα από 70 βιβλία του έχουν πουλήσει περισσότερα από 170 εκατομμύρια αντίτυπα, ενώ τα βραβεία και οι διακρίσεις είναι αμέτρητα. Μεγαλύτερο όλων, η αγάπη μικρών και μεγάλων για τους ήρωες και τις ιστορίες του.
Εκστατικά λυρικός και σταθερά απρόβλεπτος στο Παρακαλώ, μπαμπά, φέρε μου το φεγγάρι και στο Κρυφό μήνυμα γενεθλίων, ποιητής του ρεαλισμού στο Φίλοι για πάντα, γοητευτικά απλός και πολυσήμαντος στα 10 Κίτρινα Παπάκια, γλυκός και ανατρεπτικός στο πρώτο βιβλίο που εικονογράφησε Πες μου καφέ αρκούδα τι βλέπεις; του Μπιλ Μάρτιν Τζούνιορ αλλά και στο Χιονίζει, υμνητής της λεπτομέρειας και των πλούσιων ερεθισμάτων στο Μια κάμπια πολύ πεινασμένη παίζει κρυφτό με τα άγρια ζώα, τρυφερός και ανθρώπινος με Σ’ αγαπάω, μαμά – Με την πολύ πεινασμένη κάμπια.
Ο Καρλ έδειξε πώς είναι να δημιουργείς εικαστικά άρτιες και πολυεπίπεδες εικόνες λεύτερος σαν παιδί και ώριμες ιστορίες σαν σοφός γέροντας. «Ο παράδεισος έγινε πιο πολύχρωμος», έγραψε στο twitter ένας έτερος μεγάλος, ο Peter H. Reynolds, δημιουργός της έξοχης Τελείας, στο Twitter.
Ο παράδεισος έγινε πιο πολύχρωμος. Φτερουγίζει μια πεταλούδα τώρα εκεί. Η πολύ πεινασμένη κάμπια ήταν ο ίδιος, που καταβρόχθισε με πάθος χρώματα, γραμμές, ερεθίσματα, όλα όσα του χρειάζονταν και μεταμορφώθηκε σε ελεύθερη, πολύχρωμη, ασυνήθιστη πεταλούδα που θα πετά πάντα ψηλά και ασύμμετρα.
Τα βιβλία του Έρικ Καρλ κυκλοφορούν στην Ελλάδα από τις εκδόσεις Καλειδοσκόπιο.
