Απέχουμε ελάχιστες ώρες (Τρίτη 5 Νοεμβρίου) από τις εκλογές για την προεδρία των Ηνωμένων Πολιτειών Αμερικής. Η μάχη Κάμαλα Χάρις και Ντόναλντ Τραμπ είναι, όπως λέγεται, στήθος με στήθος και όλα θα κριθούν σε μια κλωστή (ισόπαλους τους έδωσε η τελευταία δημοσκόπηση του NBC χθες). Ο ρόλος του “μπλε τείχους” των τεσσάρων κρίσιμων πολιτειών, Μίσιγκαν, Νεβάδα, Ουισκόνσιν και Πενσιλβάνια, η σημασία της Νεμπράσκα, των ανατολικών και νότιων πολιτειών όπως η Πενσιλβάνια, η Τζόρτζια, η Αριζόνα και η Βόρεια Καρολίνα.
Όχι, δεν είναι κάποια βαθυστόχαστη ανάλυση για τις αμερικανικές εκλογές, αυτά τα σημειώνουν άλλωστε οι εξειδικευμένοι εκλογολόγοι. Αλλά πρώτη φορά το αποτέλεσμα των εκλογών αυτών ψιθυρίζεται να συναρτάται αρκετά και με την υπόθεση “παιδικό βιβλίο” και για την ακρίβεια με το μείζον ζήτημα της λογοκρισίας που καλπάζει στην άλλη όχθη του Ατλαντικού. Είναι όμως έτσι; Ας δούμε κάποια πράγματα.
Ιούνιος 2023- Ιούνιος 2024. Περισσότερες από 10 χιλιάδες αποσύρσεις βιβλίων. Διπλασιασμός από πέρσι, τριπλασιασμός και τετραπλασιασμός μέσα σε λίγα χρόνια. Δεν συμβαίνει παντού όμως αυτό. Σε πολλές πολιτείες των Η.Π.Α., η λογοκρισία είναι άγνωστη λέξη, με μηδενικές ή ελάχιστες αποσύρσεις. Οπότε πού συμβαίνει όλο αυτό; Οι περισσότερες απαγορεύσεις και αιτήσεις απόσυρσης βιβλίων από βιβλιοθήκες και σχολεία είναι σε πολιτείες όπου ο αποδεδειγμένα ακραίος Τραμπ έχει μεγάλη δύναμη; Εν μέρει έχει μια βάση αυτό. Αλλά είναι λιγότερη από τη μισή αλήθεια.
Ρεπουμπλικάνος Ντόναλντ Τραμπ εναντίον δημοκρατικών. Επικράτηση των ρεπουμπλικάνων στις τρεις hot πολιτείες.
Στο Τέξας: 52,23% με 43,24% το 2016 και 52.06% 46.48% το 2020.
Στη Φλόριντα 49,02% με 47,82% το 2016 και 51.22%- 47.86% το 2020.
Στην Αϊόβα 53.09% με 44.89% το 2016 και 51,15% με 41,74% το 2020.
Στη Φλόριντα οι διαφορές είναι μικρές. Πώς δικαιολογούνται αυτά τα 4.561 χιλιάδες bans σε βιβλία που της δίνουν μια τεράστια πρωτιά σε αυτό το ζήτημα; Τα 3.671 bans στην Αϊόβα φαίνονται πιο λογικά για το συντηρητικό κοινό, αφού εκεί οι Ρεπουμπλικάνοι κερδίζουν με 9% και 10% στις δύο τελευταίες εκλογικές αναμετρήσεις. Ναι, αλλά για μισό λεπτό. Στην Αϊόβα κέρδισε και ο Ομπάμα το 2012 και το 2008 και ο Κλίντον το 1992 και το 1996, μέχρι και ο Αλ Γκορ το 2000 αλλά και ο Μάικλ Δουκάκης το 1988. Μεταλλάχθηκαν οι δημοκρατικοί πολίτες της Αϊόβα σε συντηρητικούς μέσα σε 4-5 χρόνια; Ή μήπως έχουμε μια πέρα και από το ρεπουμπλικανικο μπλοκ τραμπική συμπαράταξη;
Στη Βιρτζίνια των 100-200 bans, μέσα στην πρώτη πεντάδα της λογοκρισίας (αποτελέσματα με πρώτους τους δημοκρατικούς):
2020: Jo Biden 54,11- Donald Trump 44,00
2016: Hillary Clinton 49,75 – Donald Trump 44,43
2012: Barack Obama 51,16 – Mitt Romney 47,28
2008: Barack Obama 52,63 – John McCain 46,33
Πάντα, λοιπόν, νίκες των δημοκρατικών στις τελευταίες τέσσερις εκλογικές αναμετρήσεις, με 10, 5, 4 και 6 μονάδες διαφορά.
Στο Τέξας ο τελευταίος δημοκρατικός που κέρδισε ήταν ο Τζίμι Κάρτερ το μακρινό 1976 με 51%-47%. Ακολούθησαν σαρωτικές νίκες των Ρεπουμπλικάνων με 14% και 27% διαφορά το 1980 και 1984 (Ρήγκαν εναντίον Κάρτερ και Μοντέιλ), με 12% και 3% το 1988 και 1992 ,ο Τ. Γ. Μπους εναντίον Δουκάκη και Μπιλ Κλίντον, με 5% ο Ντόουλ εναντίον Κλίντον, με 22% και 23% ο υιός Τζ. Μπους εναντίον Αλ Γκορ και Τ. Κέρι, μέχρι και ο Ομπάμα συνετρίβη εκεί με 11% και 16% από τους Τ. ΜακΚέιν και Μιτ Ρόμνι, ενώ ο Τραμπ πήρε 52% και τις δύο φορές, έναντι 43% και 46% των Χίλαρι Κλίντον και Τζο Μπάιντεν.
Το Τέξας έχει 500-600 απαγορεύσεις βιβλίων την περίοδο 2023-2024, γεγονός που το κατατάσσει στην τρίτη θέση των πολιτειών με τις περισσότερες απαγορεύσεις. Φαίνεται κάποια συσχέτιση εδώ; Η αλήθεια είναι πως φαίνεται μια σοβαρή σχέση. Αλλά και πάλι τα πράγματα έχουν κι άλλες παραμέτρους, πολύ πιο καθοριστικές.
Στη Φλόριντα, πρώτη σε λογοκρισία πολιτεία με 4.561 βιβλία, ήτοι το 45,4% (σχεδόν 1 στα 2), ο Τραμπ κέρδισε και το 2016 και το 2020 με 49.02% και 51.22% τους Χ. Κλίντον και Τ. Μπάιντεν που πήραν 47,8% και οι δύο. Κοιτώντας πιο πίσω, όμως, ο δημοκρατικός Ομπάμα είχε κερδίσει οριακά με 50%-49% και 50%-48% το 2012 και το 2008, ο ρεπουμπλικάνος Μπους κέρδισε με 52%-47% το 2004 και με 0,01(!) το 2000 τον Αλ Γκορ, ο Κλίντον κέρδισε το 1996 με 6%, αλλά έχασε το 1992 με 2% από τον Μπους τον πρεσβύτερο, ο οποίος διάλυσε τον Δουκάκη το 1988 με +22%, ενώ ο Ρήγκαν σάρωσε το 1984 και το 1980 με 31% και 17% διαφορά παρακαλώ. Επομένως εδώ έχουμε συνεχή αλλαγή σκυτάλης, η οποία μοιάζει να πηγαίνει με τον νικητή των εκλογών κάθε φορά, καθώς η Φλόριντα εννιά στις τελευταίες έντεκα φορές βρήκε τον νικητή. Αλλά τα τελευταία 20 χρόνια οι διαφορές δεν είναι ούτε μεγάλες, ούτε από το ένα μόνο στρατόπεδο.
Με αυτή την εκλογική ενδοσκόπηση ήθελα να ψάξω στις 3 πολιτείες όπου η λογοκρισία χτυπάει… κόκκινα, αν οι ρεπουμπλικάνοι είναι συνώνυμο της λογοκρισίας. Αν με μια νέα επικράτηση του Τραμπ, η λογοκρισία θα χτυπήσει νέα ιστορικά υψηλά, αλλά και γιατί επί τετραετίας του δημοκρατικού Μπάιντεν είχαμε τέτοια αύξηση της λογοκρισίας και των απαγορευθέντων βιβλίων.
Όπως καταλαβαίνετε, η κεντρική ψήφος και ο πρόεδρος των Η.Π.Α. είναι μία μόνο παράμετρος. Οι εκατοντάδες νεο- και παραχριστιστιανικές οργανώσεις, οι ακροδεξιές ομάδες γονέων που αλωνίζουν στα σχολεία, οι δεκάδες υπερσυντηρητικές παραφυάδες έχουν πάρει θέσεις μάχης απέναντι στο νέο τοπίο και φυλάνε πύλες έναντι του εχθρού που κατά βάση είναι η woke κουλτούρα, αλλά και κάθε διαφορετικότητα, αφού στο στόχαστρό τους δεν βρίσκονται μόνο τα βιβλία που διάκεινται φιλικά προς την LGBDQ+ κοινότητα και τις νέες μορφές οικογένειας, αλλά βιβλία με μαύρους ήρωες, βιβλία που είναι φιλικά προς τους πρόσφυγες, τους αλλοδαπούς, ξένα έθιμα και κουλτούρες, βιβλία που μιλούν για το σεξ και παρέχουν γνώσεις περί θεμάτων που πιστεύαμε ότι είχαν πάψει να είναι ταμπού (π.χ. έχει κοπεί βιβλίο γνώσεων γιατί περιείχε τη λέξη “αυνανισμός”).
Πέρα όμως από την κεντρική ψήφο, πέρα από τον βασικό εκφραστή της πολιτικής σκηνής, Τραμπ ή Χάρις, τον πλέον καθοριστικό ρόλο στις απαγορεύσεις βιβλίων παίζουν οι νομοθεσίες ανά πολιτεία και οι πιέσεις που ασκούν οι παραπάνω ομάδες, εκμεταλλευόμενες το πλαίσιο που τους δίνεται.
Το παράδειγμα της Φλόριντα
Η Φλόριντα δεν βρίσκεται τυχαία στην πρώτη θέση με το 45,4% των απαγορεύσεων βιβλίων να γίνεται εκεί. Στην πολιτεία του ηλιόλουστου Μαϊάμι, του Ορλάντο, του Τζάκσονβιλ και του Ταλαχάσι, ο νόμος περί βιβλίων είναι θολός ακόμα και για τους ίδιους τους δικηγόρους, οι οποίοι αδυνατούν κυριολεκτικά -δεν είναι σχήμα λόγου- να τον ερμηνεύσουν. Οι νομοθέτες της Φλόριντα, πιθανότατα εσκεμμένα όπως λένε τα ρεπορτάζ εκεί, είναι υπερβολικά ασαφείς σε σημείο που προκαλούν πρωτοφανή ασφυξία σε σχολεία, εκπαιδευτικούς και βιβλιοθηκονόμους, οι οποίοι φτάνουν στο εξωφρενικό σημείο να αυτολογοκρίνονται και εν τέλει να προλογοκρίνουν οι ίδιοι τα βιβλία για να μην μπλέξουν με καταγγελίες και δικαστήρια, αφού αυτές οι ασαφείς διατυπώσεις των νόμων τους καθιστούν υπεύθυνους για κάθε βιβλίο και υλικό που μπαίνει στις βιβλιοθήκες και τα σχολεία (κατηγορούνται για κακούργημα τρίτου βαθμού εάν διανέμουν εν γνώσει τους περιεχόμενο που είναι “επιβλαβές” για τους μαθητές).
Μέσα σε αυτή την ασάφεια των νόμων που επιδέχεται ό,τι ερμηνεία κάνει κέφι ο καταγγέλλων, οι παραπάνω ομάδες πολέμιων της ελευθερίας διακίνησης των ιδεών, έχουν βρει γόνιμο έδαφος και χτυπούν ανελέητα οποιοδήποτε βιβλίο δεν συμφωνεί με τις ιδέες τους και καταφέρει να περάσει από τον έλεγχο των φοβισμένων εκπαιδευτικών και βιβλιοθηκονόμων. Τα περισσότερα λογοκριμένα βιβλία είναι είτε από τέτοιες ακραίες ομάδες είτε από τους ίδιους τους βιβλιοθηκάριους και βιβλιοθηκονόμους στο στάδιο του ελέγχου για να μη μπλέξουν περαιτέρω.
Στη Φλόριντα, όμως, παίζει μπάλα και ένας ακόμα παράγοντας. Η οργάνωση Moms for Liberty, που ιδρύθηκε το 2021 στην Melbourne στο Brevard County της Φλόριντα (116 χλμ από Ορλάντο και 175 χλμ από Μαϊάμι) και πλέον αριθμεί πάνω από 115 χιλιάδες μέλη σε 45 πολιτείες, είναι μια στα όρια της ακροδεξιάς οργάνωση με έντονη δραστηριότητα στα σχολεία και τις βιβλιοθήκες τους, καταφέρνοντας την απόσυρση βιβλίων από τις βιβλιοθήκες των κοινοτήτων και των σχολείων.
Είναι ζήτημα… ρεπουμπλικανικό;
Τα ίδια πάνω κάτω συμβαίνουν και στην Αϊόβα, η οποία μαζί με τη Φλόριντα έχουν 8.232 από τις 10.046 περιπτώσεις λογοκρισίας, ποσοστό άνω του 80%. Ο συντηρητισμός είναι πανταχού παρών και τα πάντα πληρών. Συναρτάται με πολιτικές και ιδεολογικές τοποθετήσεις, αλλά δεν κρύβεται μόνο πίσω από τους βασικούς εκφραστές τους, που είναι οι ρεπουμπλικάνοι. Θα ήταν πολύ πιο εύκολο, αν ήταν έτσι, να αντιμετωπιστεί. Η ψήφος σου εκλέγει πρόεδρο αλλά δεν παίρνει μαζί της πακέτο όλες τις ελευθερίες σκέψης και έκφρασης. Οι αποσύρσεις βιβλίων, θα σχηματοποιούσα, ότι οχυρώνονται πίσω από ένα τρίγωνο συγκεκριμένων ιδεών: απόρριψη των νέων μορφών οικογένειας, πέραν της κλασικής, παραδοσιακής άντρα-γυναίκας, απόρριψη της υπερπροβολής των σεξουαλικών και έμφυλων διαφορετικοτήτων αλλά και της υπερπληροφορησης πάνω στο θέμα του σεξ και απόρριψη της εισόδου πολλών ξένων στις κοινότητες όπου ο παραδοσιακός λευκός οικογενειάρχης δεν θέλει αλλοίωση του σκηνικού που έχει μάθει. Μέσα σε αυτό το πλαίσιο, οχυρώνονται ένα σωρό άλλοι αντισυστημικοί, συνωμοσιολόγοι, αντινεοταξίτες, οι οποίοι σε πολλές περιπτώσεις δεν ξέρουν καν τι πολεμούν, αφού οι ίδιοι αποτελούν περιπτώσεις διαφορετικών ανθρώπων που θα έπρεπε να επωφελούνται από τα διδάγματα της διαφορετικότητας.
Ποια είναι τα βιβλία με τις περισσότερες αποσύρσεις
Τα βιβλία εννέα όλων κι όλων συγγραφέων αντιπροσωπεύουν το 20% όλων των περιπτώσεων απαγόρευσης βιβλίων στο σύνολο του σχολικού έτους 2023-2024. Αυτοί είναι κατά κύριο λόγο συγγραφείς των οποίων τα βιβλία καταπιάνονται με τη φυλή και τον ρατσισμό ή διερευνούν την ταυτότητα φύλου και τη σεξουαλικότητα ή απεικονίζουν τη σεξουαλική βία.
Μια τέτοια περίπτωση είναι το Nineteen Minutes της Jodi Picoult το οποίο δεν απαγορεύτηκε λόγω βίας και πυροβολισμούς σε σχολείο αλλά εξαιτίας μίας και μόνο σελίδας που αφηγείται έναν βιασμό τολμώντας να χρησιμοποιήσει ανατομικά τις κατάλληλες λέξεις για το ανθρώπινο σώμα. Το βιβλίο αυτό απαγορεύτηκε σε 98 βιβλιοθήκες και πήρε την πρωτιά στο πιο λογοκριμένο βιβλίο της χώρας.
Τι θέμα έχουν τα λογοκριμένα βιβλία
Εξετάζοντας τα 1.091 πρώτα σε λογοκρισία βιβλία της τελευταίας σχολικής χρονιάς, βρέθηκε ότι το 57% αυτών έχουν σεξουαλικές αναφορές, το 44% έχουν χαρακτήρες άλλου χρώματος από το λευκό και το 39% έχουν χαρακτήρες που ανήκουν στην LGBTQ+ κοινότητα. Να η τριάδα που φέρνει αλλεργία στους κυνηγούς των βιβλίων.
Ποιων ηλικιών τα βιβλία λογοκρίνονται περισσότερο
Το 60% των βιβλίων, είναι βιβλία Young Adults, το 30% ενηλίκων και μόλις ένα 10% είναι βιβλία για middle grade/8-12 ετών (8%) και εικονογραφημένα (μόλις 2%). Άρα, η μεγάλη μάχη παίζεται στα βιβλία που απευθύνονται στους εφήβους και νέους και αν μπορούσα να το συγκεκριμενοποιήσω περισσότερο στα λυκειόπαιδα και στους φοιτητές. Εκεί, φαίνεται, κάποιοι βλέπουν τον κίνδυνο της διαφθοράς και της αλλοίωσης της παιδείας τους.
Και τώρα; Τι γίνεται τώρα; Τώρα χαμηλώστε τα φώτα…
Τι θα γίνει στο εξής; Τι θα συμβεί με τον/την νέο/νέα πρόεδρο; Θα καθορίσει την τακτική προσέγγιση το εκλογικό αποτέλεσμα; Είμαι σίγουρος ότι, ανεξαρτήτως αποτελέσματος, η λογοκρισία θα συνεχιστεί με μεγαλύτερους ρυθμούς, η μάχη μόλις έχει αρχίσει και θα κρατήσει κάμποσο. Γιατί; Γιατί αυτή η μάχη των ιδεών είναι σημείο των καιρών, είναι μια πολεμική διαδικασία του καινούργιου που πολεμιέται από το παλιότερο, όπως συμβαίνει κάθε φορά με καθετί, στο ξεκίνημα της ανάδυσής του. Πέρα όμως κι από αυτό, είναι μια μάχη όπου από τη μία κονταροχτυπιέται η πολιτική ορθότητα με τις δικές της υπερβολές και από την άλλη η φασιστική απαγόρευση της διακίνησης των ιδεών με τις γνωστές της “ομορφιές”. Απειλείσαι επειδή πληροφορείσαι από ένα βιβλίο γνώσεων ότι ο Τζίμι ζει με δύο μαμάδες; Θα πεις μέσα σου…”χμ, ας κάνω κι εγώ μια τέτοια οικογένεια, ωραία φαίνεται”, αν δεν είναι τέτοιος ο σεξουαλικός σου προσανατολισμός; Θα γίνω εγώ γκέι, αν δεν το λέει το μέσα μου, επειδή γύρω μου οι γκέι εκδηλώνονται περισσότερο ή επειδή στην τηλεόραση είδα ένα ζευγάρι αντρών να φιλιέται; Ακόμα και να θεωρούν κάποιοι ότι οι ομοφυλόφιλοι είναι κάτι απεχθές, κινδυνεύουν με κάποιον τρόπο τα παιδιά τους να γίνουν τέτοια από τα βιβλία και τη γνώση; Αυτά τα έχουν απαντήσει με σαφήνεια οι βιολόγοι και οι γενετιστές και είναι διαθέσιμα στον κάθε λογικό άνθρωπο να τα δει και να τα κατανοήσει.
Τα βιβλία είναι εκεί για να μας δείχνουν τους ορίζοντες της ανθρωπότητας, όχι για να μας πείσουν να υιοθετήσουμε κάποια από αυτές. Τα βιβλία δεν κάνουν ούτε πλύση εγκεφάλου ούτε αλλάζουν αυτά τα οποία καθορίζει η φύση.
Υπάρχει όμως και μια άλλη ανάγνωση. Μήπως στο ίδιο παιχνίδι έπαιξαν και παίζουν οι υπέρμαχοι της πολιτικής ορθότητας και των δικαιωμάτων; Μήπως θέλοντας να αλλάξουμε τα βιβλία του Ρόαλντ Νταλ, των κλασικών παραμυθιών και όλων των βιβλίων με στερεότυπα άλλων εποχών, παίζουμε στο παιχνίδι της λογοκρισίας και της προσαρμογής των ιστοριών στα δικά μας πιστεύω; Μήπως μη αφήνοντας τα βιβλία να αποτυπώνουν τις ιδέες άλλων εποχών ή των ίδιων των δημιουργών τους, να χτυπάμε την ελευθερία έκφρασης με άλλο τρόπο;
Το έργο θα το δούμε και στην Ελλάδα, όταν θα τολμήσουν και άλλοι συγγραφείς πέραν των 2-3 που το έπραξαν (Ηλιόπουλος, Τσάνταλη), να ακουμπήσουν τα θέματα που κάνουν τζιζ στο συντηρητικό κοινό. Και έχουμε μπόλικο από αυτό και εδώ.
* Όλα τα στοιχεία και τα γραφήματα προέρχονται από έρευνα της PEN AMERICA. Μπορείτε να διαβάσετε αναλυτικά την έκθεση του αξιόλογου αυτού οργανισμού που μάχεται για την ελευθερία της έκφρασης εδώ.
** Όλα τα στοιχεία των εκλογικών αναμετρήσεων προέρχονται από τις επίσημες βάσεις δεδομένων των εκλογικών αποτελεσμάτων των Η.Π.Α.
