Η ιστορία της Πανδώρας (ή όλα ξεκινούν από τις γυναίκες τελικά;)
Θέματα που σχετίζονται με την ιστορία: περιέργεια, ελεύθερη βούληση, ομορφιά, αρρώστιες, δημιουργία των ανθρώπων, συσχέτιση με την ιστορία του Προμηθέα και τη φωτιά.
Πριν την ιστορία της Πανδώρας: «Ε, γιέ του Ιαπετού, που ξέρεις πονηριές καλύτερα από όλους, χαίρεσαι που έκλεψες το πυρ και με ξεγέλασες, μα θα είναι μεγάλη συμφορά και για σένα και για τους ανθρώπους που θα γεννηθούν. Σε αυτούς εγώ, αντί του πυρός, θα δώσω ένα κακό, που όλοι θα του έχουν κρυφή χαρά, ενώ θα σφιχταγκαλιάζουν το κακό τους”, λέει ο Δίας οργισμένος προς τον Προμηθέα στο «Έργα και Ημέραι» του Ησίοδου, στίχοι 54-58). Αυτός ο θυμός του Δία είναι η αιτία ύπαρξης της Πανδώρας (…τοῖς δ’ ἐγὼ ἀντὶ πυρὸς δώσω κακόν, ᾧ κεν ἅπαντες τέρπωνται κατὰ θυμὸν ἑὸν κακὸν ἀμφαγαπῶντες).
Ποια ήταν η Πανδώρα: Ποια ήταν όμως η Πανδώρα και πως στ’ αλήθεια γεννήθηκε;
Αρχή της ιστορίας, καλησπέρα σας…
Ο Δίας ήταν πολύ πειραγμένος, ενοχλημένος δηλαδή από τις αυθάδειες του Προμηθέα, ξέρετε, τότε που έκλεψε τη φωτιά από τους θεούς και την έδωσε στους ανθρώπους και όλα αυτά, τα θυμάστε έτσι; Ωραία!
Αποφάσισε λοιπόν να τιμωρήσει και αυτόν μα και όλους τους ανθρώπους, που τον αγαπούσαν και τον υποστήριζαν. Φώναξε λοιπόν το γιο του τον Ήφαιστο, το μεγάλο σιδερά και καλλιτέχνη και του είπε:
-Θέλω να μου φτιάξεις μια γυναίκα που όμοια της να μην υπάρχει σε όλη τη γη. Να τη βλέπουν όλοι και να θαμπώνονται από την ομορφιά της.
Ο Ήφαιστος ξεκίνησε να δουλεύει μέρα νύχτα ανακατεύοντας χώμα και νερό και φτιάχνοντας ένα σωρό καλούπια. Κι αν δεν του άρεσε αυτό που έφτιαχνε το ξεκινούσε από την αρχή. Κάποτε σταμάτησε να πελεκάει, βγήκε από το εργαστήρι του αγκαλιά με ένα σκεπασμένο άγαλμα. Το πήγε μπροστά στο Δία και το ξεσκέπασε. Ο Δίας έμεινε να την κοιτάζει. Ήταν πραγματικά πανέμορφη! Αλλά του Δία δεν του έφτανε αυτό. Ήθελε να την κάνει πραγματικά ακαταμάχητη, ανεπανάληπτη, προικισμένη με όλα τα καλά του κόσμου. Ζήτησε λοιπόν από κάθε θεό να της δώσει κι από μια αρετή, ένα προσόν, ένα καλό πράγμα. Έτσι, η Αθηνά της χάρισε μπόλικη εξυπνάδα και της έμαθε να υφαίνει, τέχνη απαραίτητη τότε για όλες τις γυναίκες. Η Αφροδίτη της έδωσε γοητεία και χάρη, η Ήρα αξιοπρέπεια, η Άρτεμις δύναμη κι ευκινησία, ο Ερμής την ομιλία και την πονηριά. Κι όταν τελείωσαν όλοι τους, ο Δίας, της έπιασε το χέρι και της χάρισε το δώρο των δώρων: τη ζωή. Και η Πανδώρα που είχε όλων των θεών τα δώρα, ζωντάνεψε. Αλλά ασφαλώς δεν ήξερε τίποτα για το πώς και γιατί γεννήθηκε.
Αφού λοιπόν ζωντάνεψε, ο αγγελιοφόρος των θεών, ο φτερωτός Ερμής ανέλαβε να την κατεβάσει στη γη. Και που νομίζετε ότι την πήγε αμέσως; Μα φυσικά στον Προμηθέα, αυτόν που ήθελε να εκδικηθεί ο Δίας. Ο Προμηθέας όμως, παιδιά, σκεφτόταν πολύ πριν κάνει κάτι, ήταν δηλαδή αυτό που λέμε…πως το λέμε να δεις….α, ναι…Ήταν προνοητικός! Κοίταξε καλά καλά την πανέμορφη Πανδώρα, τη βρήκε όντως πολύ όμορφη αλλά είπε στον Ερμή.
«Δεν τη θέλω. Πήγαινέ την αλλού».
Ο Προμηθέας είπε το ίδιο και στον Επιμηθέα: «Επιμηθέα, μην τη δεχτείς, δε μπορεί ο Δίας να θέλει να μας κάνει δώρο. Κάποιο κακό μας στέλνει. Δε μπορεί να ξέχασε που δώσαμε τη φωτιά στους ανθρώπους. Αυτή η κοπέλα θα μας δημιουργήσει πολλά προβλήματα. Μη τη δεχτείς, διώξ’ την».
Ο Επιμηθέας όμως, παιδιά, δε σκεφτόταν πάρα πολύ πριν κάνει κάτι. Θαμπώθηκε από την ομορφιά της Πανδώρας, παράκουσε τη συμβουλή του αδερφού του και την κράτησε κοντά του.
«Πάρε αυτό το άθραυστο πιθάρι», είπε ο Ερμής στον Επιμηθέα λίγο πριν φύγει. «Είναι το δώρο του Δία στους ανθρώπους. Αλλά πρόσεξε…Η διαταγή του είναι να μην το ανοίξει κανένας χωρίς την άδειά του».
Ο Ερμής έφυγε και η ζωή συνεχίστηκε. Ο Επιμηθέας και η Πανδώρα άρχισαν να ζουν ευτυχισμένοι όσο κανένα άλλα ζευγάρι στον κόσμο. Κάποιες φορές ο Επιμηθέας έφερνε στο νου του τη συμβουλή του αδερφού του, του Προμηθέα. «Δε νομίζω ότι είχε δίκιο ο Προμηθέας τότε. Τι κακό μπορεί να προέλθει από αυτό το υπέροχο πλάσμα;», αναρωτιόταν καθώς την κοιτούσε. Και πραγματικά, παιδιά, η Πανδώρα ήταν τόσο καλή, γλυκιά κι ευγενική, που απορούσες γιατί ο Προμηθέας την είχε φοβηθεί τόσο. Ο καιρός πέρασε, όλα αυτά ξεχάστηκαν, ώσπου μια μέρα κι ενώ η Πανδώρα ήταν σπίτι ολομόναχη, είδε με την άκρη του ματιού της εκείνο το άθραυστο πιθάρι που τους είχε αφήσει ο Ερμής, που το ‘χαν τοποθετήσει σε μιαν άκρη του καθιστικού τους.
«Μα τι μπορεί να έχει μέσα;», αναρωτήθηκε. «Ένα απλό πιθάρι είναι. Τι μπορεί να περιέχει;».
Κοίταξε γύρω τους και επιβεβαίωσε ότι δεν υπήρχε κανείς τριγύρω. Άρχισε να χαϊδεύει το πιθάρι. Ήταν ξεκλείδωτο, σκεπασμένο με ένα απλό πώμα, από εκείνα που σκεπάζουν τα κιούπια με τα τρόφιμα. Θα άνοιγε πολύ εύκολα.
«Ω, ναι, θα ανοίξει πολύ εύκολα και κανείς δε θα με δει. Έστω για λίγο, για τόσο λίγο…»
Τα δάχτυλα της ανασήκωσαν ελαφρά το σκέπασμα. Αυτό ήταν! Δε χρειάστηκε άλλο!
Γύρω της ένας μαύρος ανεμοστρόβιλος, ένα τρομακτικό μαύρο σύννεφο σκέπασε τα πάντα. Το σπίτι της Πανδώρας και του Επιμηθέα γέμισε με αρρώστιες, δυστυχίες, στενοχώριες, θλίψη, κακίες και όλα τα κακά του κόσμου έβγαιναν το ένα πίσω από το άλλο μέχρι που το σπίτι μπούκωσε, δε χωρούσε άλλο. Και οι αρρώστιες κι οι δυστυχίες και όλα τα κακά βγήκαν έξω από το σπίτι και απλώθηκαν σε όλον τον κόσμο.
Ο Δίας τα είχε καταφέρει! Είχε χαρίσει στο ανθρώπινο γένος όλα τα άσχημα του κόσμου, τιμωρώντας τους έτσι όλους για τα σφάλματα του Προμηθέα.
Η Πανδώρα άνοιξε ξανά το κουτί μήπως και όλα μπουν ξανά μέσα και φύγουν. Αλλά όχι. Πρόσεξε όμως ότι μέσα στο πιθάρι είχε μείνει ένα πράγμα μόνο: η ελπίδα. «Τώρα αυτό είναι καλό ή κακό;», αναρωτήθηκε.
Συμπληρωματικά στοιχεία
Η διόρθωση: Έχει επικρατήσει η λάθος άποψη για το κουτί της Πανδώρας λόγω της επανεισαγωγής της ιστορίας από το εξωτερικό όπου μελετήθηκε η ελληνική μυθολογία πριν προλάβουν να το κάνουν οι ίδιοι οι Έλληνες για διάφορους λόγους. Η λέξη κουτί λοιπόν επεκράτησε στις ξένες γλώσσες και μας ήρθε έτοιμη. Ο Ησίοδος σαφέστατα ομιλεί για “πίθο”, δηλαδή πιθάρι.
Η Πανδώρα του Αισώπου: Δυο αιώνες περίπου μετά τον Ησίοδο, ο Αίσωπος μιλά για ένα πιθάρι μέσα στο ποίο ο Δίας είχε συγκεντρώσει όλα τα αγαθά. Εμπιστεύτηκε όμως το πιθάρι στους ανθρώπους οι οποίοι από περιέργεια το άνοιξαν. Έτσι, όλα τα καλά που περιείχε το πιθάρι επέστρεψαν στους θεούς ενώ μέσα στο πιθάρι έμεινε μόνο η ελπίδα.
Η Πανδώρα του Αισχύλου: Πέντε δεκαετίες σχεδόν μετά τον Αίσωπο, ο μέγας τραγικός ποιητής Αισχύλος, στο έργο του «Προμηθέας Δεσμώτης», κάνει μια ποιητική ανατροπή που θέτει δεκάδες ερωτήματα. Στους στίχους 249-256 (‘Α επεισόδιο) λαμβάνει χώρα μεταξύ χορού και Προμηθέα ο εξής διάλογος:
Χορός: Μα πες μου, μην προχώρησες πιο πέρ’ ακόμα;
Προμηθέας: Τους έπαυσα στα μάτια εμπρός να ‘χουν το χάρο.
Χορός: Ποιο γιατρικό για την αρρώστια αυτή τους βρήκες;
Προμηθέας: Τυφλές ελπίδες θρόνιασα μες στην καρδιά τους.
Χορός: Μεγάλο αυτό στον άνθρωπο χάρισες κέρδος.
Προμηθέας: Μα έξω απ’ αυτά και τη φωτιά του ‘δωσ’ ακόμα.
Χορός: Κι έχουν τη λαμπερή φωτιά οι λιγόζωοι τώρα;
Προμηθέας: Όπου πολλές μ’ αυτή θα διδαχτούνε τέχνες.
Οι εύλογες απορίες
Το τι εννοεί εδώ ο Προμηθέας είναι αντικείμενο μελέτης ετών:
-αυτός σφάλισε το πιθάρι της Πανδώρας με την ελπίδα;
-αυτός έδωσε στους ανθρώπους το δώρο της ελπίδας;
-αυτός είναι που τους έδωσε μόνο τυφλές ελπίδες;
-αυτός τους έδωσε τη φωτιά κι αυτό αρκεί στους ανθρώπους;
Η τοποθέτηση του Προμηθέα σε συνδυασμό με τον τον…πρότερο βίο του οδηγεί σε φιλοσοφικές προσεγγίσεις όσες και οι άνθρωποι της γης.
-Κι αν η ελπίδα είναι απλώς τροχοπέδη εξέλιξης;
-Στ’ αλήθεια μόνο η ελπίδα έχει μείνει στους ανθρώπους;
-Η παραμονή της ελπίδας στο πιθάρι ήταν τελικά καλό ή κακό;
Τα ερωτήματα είναι δεκάδες.
Ο επίλογος της ιστορίας μας
Ο Επιμηθέας απέκτησε με την Πανδώρα μια κόρη, την Πύρρα, η οποία παντρεύτηκε τον ξάδερφό της, το Δευκαλίωνα, γιο του Προμηθέα.
Ενδεικτικές δραστηριότητες:
Δραματοποίηση: όλη η ιστορία της Πανδώρας από τη στιγμή που πλάθεται από τον Ήφαιστο μέχρι τη ζωή της με τον Επιμηθέα.
Συζήτηση: συναισθήματα-αρετές-ελαττώματα (περιέργεια, προνοητικότητα, απερισκεψία, ομορφιά, πονηριά, εκδίκηση, ελεύθερη βούληση, ελεύθερη επιλογή, ελπίδα κτλ. Θέτουμε το θέμα σε διάφορες βάσεις και αναλόγως των επιθυμιών των παιδιών)
Το πιθάρι: τι βάζουμε μέσα σε αυτό πια, τι φυλάμε, πως φτιάχνεται, από τι υλικό, με τι το έχουμε αντικαταστήσει σήμερα κτλ
Κατασκευή: το πιθάρι της Πανδώρας από πηλό, από γύψο, από χαρτί του μέτρου, από μπαλόνι και χαρτοπολτό, από ο,τι νομίζετε ότι θα σας αποδώσει τη μορφή του.
