Η αυγή του 19ου αιώνα γέμιζε σιγά σιγά τους λαούς της Ευρώπης με τα ιδανικά της ελευθερίας και της αυτοδιάθεσης. Η ήττα του Ναπολέοντα στο Βατερλώ και τα πολλά μικρά και μεγαλύτερα κινήματα έδειχναν μια ήπειρο σε αναβρασμό. Οι μεγάλοι της εποχής, ο Μέτερνιχ και οι φίλοι του δεν έβλεπαν με καλό μάτι όλη αυτήν την αναμπουμπούλα. Ήταν όμως η εποχή των ρομαντικών επαναστάσεων, ατομικών, κοινωνικών και εθνικών που σπινθήριζε στα μάτια και τις σκέψεις πολλών.
Οι περιηγητές και οι καλλιτέχνες που ταξίδευαν εκείνη την εποχή στην Ελλάδα γοητεύτηκαν από τη γη που κάποτε δοξάστηκε από τους αρχαίους συγγραφείς, ποιητές, φιλοσόφους, που γέννησε τη δημοκρατία, τις τέχνες και τις επιστήμες. Η παρουσία του φημισμένου Άγγλου ποιητή Λόρδου Βύρωνα έστρεψε ακόμα περισσότερα βλέμματα στην τουρκοκρατούμενη Ελλάδα που μόλις την άνοιξη του 1821 κινούσε το δικό της δρόμο προς το άγνωστο τέλος της ελευθερίας. Ο Βύρωνας περιοδεύει στην Ελλάδα μεταξύ 1809 και 1811 και επιστρέφοντας στην πατρίδα του προκαλεί το αυξημένο ενδιαφέρον των ευρωπαίων για την Ελλάδα που δεν είναι μια ερειπωμένη χώρα (τουλάχιστον ακόμα) αλλά μια χώρα με ζωή, ανθρώπους, τοπία ζωντανά. Κι όταν αυτή η γη βράζει, τότε όλα αρχίζουν να αλλάζουν.
Με το ξέσπασμα λοιπόν της επανάστασης το 1821 πολλοί φοιτητές, ρομαντικοί, ποιητές, στρατιωτικοί, ιδεολόγοι, προστρέχουν να υπερασπιστούν τους Έλληνες. Ανάγκη, όραμα, πίστη, ρομαντισμός. Κάτι απ’ όλα αυτά κι όλα μαζί. Λίγα χρόνια πριν, πολλοί ζωγράφοι και γενικότερα καλλιτέχνες παραλάμβαναν συστηματικά την έμπνευσή τους από την αρχαία Ελλάδα, την ιστορία και τη μυθολογία της. Είναι ο Ζακ Λουί Νταβίντ (Jacques Louis David) με τον πίνακα του “Ο Λεωνίδας στις Θερμοπύλες” (1814). Είναι “Η Σχεδία της Μέδουσας” (1819) Ζαν Λουί Τεοντόρ Ζερικώ (Jean Louis Theodore Geri Cault). Είναι ο “Λεωνίδας” του Αλεξάντρ Εβαρίστ Φραγκονάρ (Alexandre Evariste Fragonard, 1780-1850). Οι Έλληνες τους εμπνέουν, είναι φανερό. Όμως με τις πρώτες μάχες του 1821, ο Λεωνίδας, η Μέδουσα, ο Αχιλλέας, δίνουν τη θέση τους στους σύγχρονους Έλληνες, στην επικαιρότητα που τρέχει.
Δύο είναι τα γεγονότα που στιγματίζουν και την επανάσταση αλλά και την άποψη των ξένων λαών για την ελληνική υπόθεση. Η Σφαγή της Χίου και η ανυπέρβλητη Έξοδος του Μεσολογγίου. “Η Σφαγή της Χίου” του Ευγένιου Ντελακρουά ξυπνά με το τρομερό τοπίο του τη θλίψη για έναν τόπο που καταστρεφόταν, που σφαζόταν δίχως λογική από τον ισχυρό δυνάστη. Και δεν ήταν πια φαντασία κάποιου ζωγράφου όλα αυτά ή αράδες κάποιου ποιητή αλλά η απτή, σκληρή πραγματικότητα που έγραφε τη δική της ιστορία. Η Ελλάδα καιγόταν. Κι όταν ο πίνακάς του παρουσιάζεται το 1824 σε έκθεση, καθηλώνει τη φιλότεχνη (και όχι μόνο) δυτική Ευρώπη
Ήταν πολλοί οι ξένοι ζωγράφοι που αποτύπωσαν αυτήν την Ελλάδα, τους ανθρώπους της, τους πρωταγωνιστές στο πεδίο της μάχης, τις ίδιες τις μάχες που συγκλόνισαν. Τα τοπία που δοξάστηκαν ή κοκκίνισαν από το αίμα.
Αυτό το αφιέρωμα του ELNIPLEX γεννήθηκε τυλιγμένο σε μια απλή σκέψη. Ίσως οι κυβερνήσεις της Ευρώπης να μην ήταν πάντα θετικές με τους Έλληνες, καλύτερα με τις κυβερνήσεις των Ελλήνων. Μια μεγάλη μερίδα των λαών της Ευρώπης όμως, των ανθρώπων της, ήταν πάντοτε στο πλευρό της Ελλάδας όταν αυτή αγωνιζόταν για τα δίκια της, όταν αυτή δεν ήταν με σταυρωμένα τα πόδια στην καρέκλα του καφενέ να ρουφάει ούζο και να κάνει βούτες στο τζατζίκι αλλά πάλευε για κάτι που της ανήκε. Στην περίπτωση του 1821, η λέξη και μόνο “ελευθερία” ήταν αρκετή για να καθορίσει το φιλελληνικό ρεύμα με την ισχύ της. Τι ενδιαφέρουν όλα αυτά τα παιδιά; Ίσως καθόλου, να σκεφτείτε. Ενδιαφέρουν όμως αυτούς που ασχολούνται με τα παιδιά. Το πνεύμα είναι πάντα με το δίκιο. Ποτέ το πνεύμα δεν εξαγοράστηκε. Γιατί όταν εξαγοράζεται παύει να είναι πνεύμα. Οπότε μέλημά μας είναι να φροντίζουμε να έχουμε… δίκιο.
Ξεκινάμε:
1. Ο Γερμανός που φωτογράφιζε τους Έλληνες αγωνιστές
Ο Γερμανός λοχαγός Καρλ Κρατσάϊζεν (Karl Krazeisen, 1794-1878). Του χρωστάμε ότι γνωρίζουμε σήμερα πως ήταν οι σπουδαίοι επικεφαλής που επικαλούμαστε κάθε τέτοιες μέρες ή όποτε θυμόμαστε ότι τους χρωστάμε την ελευθερία μας. Αμφιβάλλω αν θα είχαμε τόσο κοντινές μορφές για τους ήρωες αν αυτός δεν τους είχε σκιτσάρει τόσο φωτογραφικά. Ο Κρατσάϊζεν ήρθε στην Ελλάδα το 1826 και πολέμησε με τους Έλληνες για περίπου ένα χρόνο στις σημαντικές μάχες των Αθηνών και της πολιορκίας της Ακροπόλεως. Αυτοδίδακτος ζωγράφος, σχεδιαστής και χαράκτης, γνώρισε και ζωγράφισε αρκετούς Έλληνες πρωταγωνιστές του αγώνα όπως ο Θεόδωρος Κολοκοτρώνης, ο Νικηταράς, ο Μακρυγιάννης, ο Γεώργιος Καραϊσκάκης, ο Κωνσταντίνος Κανάρης, ο Κίτσος Τζαβέλας, ο Ανδρέας Μιαούλης και άλλους δώδεκα Έλληνες στρατιωτικούς και πολιτικούς ηγέτες της εποχής, κάποιοι εξ΄αυτών αμφιλεγόμενοι. Η πιστή απόδοση των χαρακτηριστικών των ηρώων θεωρείται ένα σημαντικό κρέντιτ στις λιθογραφίες που διασώθηκαν οι οποίες μπορεί εικαστικά να μην αποθεώνονται αλλά ρεαλιστικά… είπαμε… του χρωστάμε του ανθρώπου. Τα σχέδιά του τα κυκλοφόρησε ο Κρατσάϊζεν στη Γερμανία με γενικό τίτλο “Προσωπογραφίες των διασημοτέρων Ελλήνων και Φιλελλήνων…”
Ρίγος σε διαπερνά όταν κοιτάζεις το ημιτελές πορτρέτο του Γιώργου Καραϊσκάκη, του γιου της καλογριάς, που φιλοτεχνήθηκε λίγο πριν (μέρες ίσως) το θάνατο του στρατηγού στη μάχη του Αναλάτου. Χαρακτηριστικό επίσης της επιτυχίας των λιθογραφιών του Γερμανού λοχαγού είναι ότι το ελληνικό πεντοχίλιαρο που εμφανίστηκε το 1984 στις τσέπες των Ελλήνων βασίστηκε στη μορφή του Κολοκοτρώνη όπως τη σχεδίασε ο Κρατσάϊζεν.
Αγοράστηκαν από την Εθνική Πινακοθήκη.
Με τα παιδιά: Τι είναι προσωπογραφία; Τι είναι πορτρέτο; Προσπαθώ να ζωγραφίζω ένα πρόσωπο όπως μπορώ. Τοποθετώ το μοντέλο μου απέναντί μου. Δε χρωματίζω έτοιμα περιγράμμα ηρώων.
Ιωάννης Μακρυγιάννης (1828), Λιθογραφία του Karl Krazeisen
Θεόδωρος Κολοκοτρώνης (1828), Λιθογραφία του Karl Krazeisen
Γεώργιος Καραϊσκάκης, (1827), Λιθογραφία του Karl Krazeisen
2. Ο Γάλλος Ντιπρέ με τους ωραίους πρωταγωνιστές
Ένας άλλος ζωγράφος που ζωγράφισε την Ελλάδα και τους ανθρώπους της εποχής ήταν ο Γάλλος Λουί Ντιπρέ (Louis Dupre, 1789-1837). Ο Ντιπρέ το 1819 ζωγραφίζει το Νικόλαο Μητρόπουλο (Νικολάκης αναγράφεται στον τίτλο του πίνακα) να υψώνει τη σημαία στo φρούριο των Σαλώνων ενώ κατά το διάστημα 1828-1831 ζωγραφίζει την προσωπογραφία του Δημήτρη Μαυρομιχάλη όταν αυτός σπούδαζε στο Παρίσι ως υπότροφος του Ιωάννη Καποδίστρια. Επίσης μας σώζει μια χαρακτηριστική λιθογραφία του Κωνσταντίνου Κανάρη, μετέπειτα πρωθυπουργού της Ελλάδος αλλά και μια χαρακτηριστική απεικόνιση των συναισθημάτων ενός Έλληνα, που οι ιστορικοί τέχνης αποδίδουν στον Ανδρέα Λόντο, φίλο του Λόρδου Βύρωνα. Το πρόσωπο και η στάση του σώματος προδίδουν κούραση, ίσως και θλίψη για κάποιο δυσάρεστο νέο.
Με τα παιδιά: τι είναι η σημαία; Ποιοι έχουνε σημαία; Δείχνουμε τις δεκάδες ελληνικές σημαίες που κυκλοφόρησαν (διαδίκτυο) μέχρι να καταλήξουμε στη σημερινή σημαία. Δημιουργούμε μία.
Louis Dupre-Salona, 1821
Louis Dupre, πίνακας Demetrius Mavromichalis (1825)
Louis Dupre- The Greek (Andreas Londos)
3. Ο μεγάλος Ντελακρουά που γυρίζει τον τροχό της Ελλάδας
Ο Ferdinand Victor Eugene Delacroix, ο γνωστός σε όλους Γάλλος φιλέλληνας Ευγένιος Ντελακρουά (1798-1863), είναι ίσως ο καλλιτέχνης που επηρεάζει όσο κανείς την ευρωπαϊκή κοινή γνώμη. Στους παριζιάνικους κύκλους των διανοουμένων το 1824 μοναδικό θέμα συζήτησης αποτελεί ο πίνακάς του για τη σφαγή της Χίου.
Ο Ντελακρουά λοιπόν ζωγραφίζει τη δεκαετία του 1820′s δύο πίνακες που καθηλώνουν. Σε ηλικία 26 περίπου ετών, παλεύει για έξι περίπου μήνες και παρουσιάζει τον πρώτο ουσιαστικά πίνακα με σύγχρονα φιλελληνικά αισθήματα στην Ευρώπη. Είναι όπως είπαμε “Η Σφαγή της Χίου” (1824). Ο Ντελακρουά χρωματίζει την οδύνη μιας ανείπωτης σφαγής που μαύρισε όλο το νησί και έγινε το πρώτο σινιάλο στην Ευρώπη πως στην Ελλάδα κάτι δεν πάει καλά. Μια ελεγεία πόνου στην ανθρώπινη δυστυχία. Τα μαρμαρωμένα βλέμματα των Χιωτών, η Ελληνίδα μάνα που κείται νεκρή με το παιδί της, τα σταυρωμένα χέρια του πολεμιστή αριστερά, οι αγκαλιές φόβου, ο Τούρκος που αρπάζει τη μισόγυμνη γυναίκα συγκλονίζουν τις αισθήσεις.
Ο δεύτερος πίνακας του και μεγάλη αδυναμία του γράφοντος, είναι “Η Ελλάδα στα ερείπια του Μεσολογγίου” (1826, Μουσείο Καλών Τεχνών του Μπορντό). Συγκλονίζει κι αυτός με την εκφραστικότητα, τις σκέψεις που γεννά, τα συναισθήματα που αβίαστα εκπέμπονται. Το φιλελληνικό κύμα στην Ευρώπη υψώνεται ολοένα και πιο απειλητικό για την κραταία μέχρι πριν λίγο καιρό Οθωμανική Αυτοκρατορία. Η “καλλιτεχνική” προπαγάνδα του Ντελακρουά υπέρ της Ελλάδας είναι φανερή. Μια γυναίκα, Ελληνίδα, η ίδια η Ελλάδα προσωποποιημένη, με το στήθος μισοφανερό, προτεταγμένο, σχεδόν εκλιπαρεί για βοήθεια ενώ πίσω της το χάος της σφαγής και της ηρωικής εξόδου του Μεσολογγίου συγκλονίζει πάνω στα ερείπια του κάστρου. Το αθάνατο πνεύμα των Πολιορκημένων χωράει στο πρόσωπό της. Τα χέρια της δε ζητούν όμως μόνο βοήθεια. Δείχνουν: “εδώ είμαι, ο,τι κι αν έγινε, όσα ερείπια κι αν σκορπίσετε εναγύρω, είμαι εδώ, όρθια, αποφασισμένη, ζωντανή.” Το φώναξε με την πένα του κι ο Βίκτωρ Ουγκό: “Αυτή η γυναίκα που είναι η Ελλάδα έχει τόσο ωραία στάση και έκφραση. Και έπειτα υπάρχει τόση δεξιοτεχνία και τέχνη στα τολμήματα του κυρίου Ντελακρουά. Το πινέλο που είναι τόσο θαυμάσιο και κυρίως αληθινό!”
Ο πίνακας του Ντελακρουά “Ο Μπότσαρης αιφνιδιάζει το στρατόπεδο των Τούρκων…” και το θάνατό του είναι επίσης ενδεικτικός της σημασίας και του καθολικού πένθους που είχε για τους Έλληνες και τους φιλελληνικούς κύκλους ο θάνατος του ατρόμητου πολεμιστή. Η ελαιογραφία αυτή του Ντελακρουά απεικονίζει την έφοδο του Μπότσαρη κατά των τουρκικών δυνάμεων στο Καρπενήσι στις 21 Αυγούστου του 1823. Ο Μπότσαρης υποκύπτει τελικά στα τραύματά του.
Εκτίθεται στο Μουσείο Τέχνης του Τολέδο.
Γνωστός πίνακας του Ντελακρουά είναι επίσης και ο πίνακάς “Έλληνας Έφιππος Πολεμιστής” (Mounted Greek Warrior).
Με τα παιδιά: Συναισθήματα ασφαλώς. Πώς νιώθει η γυναίκα; Γιατί υπάρχουν ερείπια παντού; Τα χέρια μας: τι δείχνουν έτσι όπως είναι; Πώς νιώθουν οι εικονιζόμενοι στη Σφαγή της Χίου; Τι έχει συμβεί νομίζετε; Γιατί καλπάζει με το άλογό του ο Έλληνας Έφιππος Πολεμιστής;
Eugene Ferdinand Victor Delacroix-Greece on the Ruins of Missolonghi (1826)
Eugène Delacroix- Le Massacre de Scio (Massacre at Chios), (1824)- Λούβρος
Eugene Delacroix-Botsaris surprises the turkish camp and Falls Fatally Wounded
Eugene Delacroix-Mounted Greek Warrior (1856), Εθνική Πινακοθήκη και Μουσείο Αλέξανδρου Σούτζου
4. Ο Ιταλός ζωγράφος του Μπότσαρη
Ένας άλλος ζωγράφος της νεοκλασικής σχολής (και δάσκαλος ζωγραφικής της εποχής) που εμπνεύστηκε από στιγμές της επανάστασης ήταν ο Ιταλός Λουντοβίκο Λιπαρίνι (Ludovico Lipparini, 1800-1856). Γνωστά έργα του είναι “Ο όρκος του Λόρδου Βύρωνα στον τάφο του Μάρκου Μπότσαρη” (1850, σώζεται στο Δημοτικό Μουσείο του Τρεβίζο), “Ο θάνατος του Μάρκου Μπότσαρη” (1841, , μέγεθος 80Χ57 cm, σώζεται στο Δημοτικό Μουσείο του Τριέστε) και “Ο Αρχιεπίσκοπος Γερμανός υψώνει τη σημαία της Ανεξαρτησίας στον γκρεμό των Καλαβρύτων” (1838, σώζεται στην Πινακοθήκη του Μιλάνου ενώ λιθογραφία του πίνακα υπάρχει στο Εθνολογικό Μουσείο Αθηνών). Μαθητής του Λιπαρίνι ήταν ο Έλληνας ζωγράφος Διονύσιος Τσόκος που επίσης αποτύπωσε σε πίνακες του στιγμές της Ελληνικής Επανάστασης.
Με τα παιδιά: Εκφράσεις, στάσεις σωμάτων, πρόσωπα, συναισθήματα των προσώπων στο Θάνατο του Μπότσαρη. Όταν κάποιος τραυματίζεται στον πόλεμο σταματάει η μάχη; Πόσο σοβαρός είναι ο πόλεμος; Τι μπορούν να κάνουν οι φίλοι κάποιου που τραυματίστηκε; Τι είναι αυτό το άσπρο όπου στέκονται όλοι γύρω του; Τι είναι ο τάφος; Πότε πάμε εκεί; Το πένθος. Ο πόλεμος.
Ludovico Lipparini-Byron
Ludovico Lipparini-Death of Markos Botsaris, 1823-1856
5. Ο Άρι Σέφερ και οι Ελληνίδες
Δύο πολύ εκφραστικούς πίνακες των γυναικών της Ελλάδος μας έδωσε ο Γαλλο-ολλανδός ρομαντικός ζωγράφος Άρι Σέφερ (Ary Scheffer, 1795-1858). Πρόκειται για τους πίνακες “Σουλιώτισσες Γυναίκες” του 1827 και “Ελληνίδες εκλιπαρούν την Παναγία για βοήθεια” (1826). Το περιστατικό των Σουλιωτισσών αναφέρεται αρκετά πριν την επανάσταση και συγκεκριμένα το 1803 όταν ο Αλή Πασάς των Ιωαννίνων πολιορκούσε το Σούλι. Σε αυτό το περισταστικό αναφέρεται και ο περίφημος “Χορός του Ζαλόγγου” που αποδεδειγμένα γράφτηκε αρκετά μετά το περιστατικό.
Στον πίνακα “Έλληνόπουλο που υπερασπίζεται τον πατέρα του” ο τραυματισμένος πατέρας δεν εγκαταλείπει το σπαθί του παρά τη φανερή αδυναμία του (λυγισμένος καρπός δεξιού χεριού, το αριστερό χέρι τον στηρίζει στο χώμα, το βλέμμα δείχνει ότι υποφέρει). Ο νεαρός Έλληνας πολεμιστής που ανδρώνεται πάνω από το νεκρό σώμα του πατέρα του φανερώνει τη μετάβαση του πολέμου από γενιά σε γενιά μέχρι την τελική νίκη που πέρασε από χίλια κύματα στο πεδίο της μάχης μέχρι να έρθει τελικά με τη βοήθεια των ξένων υπό την πίεση των λαών τους.
Με τα παιδιά: πολεμούν οι γυναίκες; Μιλάμε για διάσημες στιγμές των γυναικών στους πολέμους (Ζάλογγο, Σουλιώτισσες αλλά και γυναίκες Πίνδου το 40′ κτλ). Ποια είναι η προσφορά των γυναικών στον πόλεμο; Η αγάπη του παιδιού για τον πατέρα του (τρίτος πίνακας). Τι συμβαίνει στον κύριο που κάθεται κάτω; Το παιδί σε τι στάση είναι και γιατί; Τι νιώθουμε για τον πατέρα μας; Ζωγραφίζουμε τον πατέρα μας (προσοχή στην περίπτωση που κάποιο παιδί δεν έχει πατέρα).
Ary Scheffer-The_Souliot Women (Les Femmes souliotes, 1827
Ary Scheffer – Greek Women Imploring at the Virgin of Assistance, 1826
Ary Scheffer-Young Greek Defending his Wounded Father (1827)- Μουσείο Μπενάκη
6. Το Μεσολόγγι του Εμίλ Ντε Λανσάκ
“Οι τελευταίες στιγμές του Μεσολογγίου” αποτυπώνονται τραγικά και εξαίρετα στον πίνακα (1827) του Φρανσουά Εμίλ ντε Λανσάκ (François-Émile de Lansac, 1803-1890) ο οποίος εκτίθεται στο Μουσείο Ιστορίας και Τέχνης του Μεσολογγίου. Η αυτοθυσία της μάνας λίγο πριν το τραγικό τέλος. Οι Μεσολογγίτες είχαν πάρει απόφαση να σκοτώσουν όλες τις γυναίκες και τα παιδιά για να μην πέσουν στα χέρια των Τούρκων, απόφαση που ανακλήθηκε την τελευταία στιγμή με καθοριστική παρέμβαση του Μητροπολίτη Ιωσήφ. Λίγο πριν (1824), ο θάνατος του Λόρδου Βύρωνα παίρνει διαστάσεις στην Ευρώπη. Το Μεσολόγγι γίνεται σύμβολο. Και λίγους μήνες μετά, αυτό το σύμβολο θα υψωθεί τόσο ψηλά όσο δε θα φανταζόταν κανείς.
Με τα παιδιά:Η σειρά της μάνας. Τι έχει συμβεί στον πίνακα; Τι κάνει αυτή η γυναίκα και γιατί; Το παιδί τι έχει πάθει; Μιλάμε για την ιστορία που έχει προηγηθεί. Ζωγραφίζουμε τις δικές μας μητέρες (προσοχή αντίστοιχα). Βρίσκουμε άλλους πίνακες που απεικονίζουν την αγάπη για τη μητέρα. Τους συγκρίνουμε με τον παρακάτω πίνακα.
7. Το Μεσολόγγι πολλά χέρια ζωγράφισαν
“Η επίθεση του Ιμπραήμ στο Μεσολόγγι” από τον Ιταλό Τζουζέπε Ματσόλα είναι ένας πίνακας για την επίθεση του Ιμπραήμ στο Μεσολόγγι το Νοέμβριο του 1825, λίγους μήνες πριν τις συγκλονιστικές στιγμές που συμβαίνουν στην Έξοδο της 1οης Απριλίου 1826. Εκείνη η επίθεση αποκρούστηκε, το Μεσολόγγι άντεξε. Λίγο μετά όμως, η κατάσταση έγινε αφόρητη. Αποφασίστηκε η Έξοδος από το κάστρο. Το σχέδιο της βραδινής εξόδου τη νύχτα προς την Κυριακή των Βαϊων προδόθηκε εκ των έσω και ο Τουρκοαιγυπτιακός στρατός βρέθηκε έτοιμος στις θέσεις του. Αυτό που ακολούθησε ήταν το χειρότερο πρόσωπο του πολέμου. Περίπου 1.700 Έλληνες και 5.000 Τούρκοι και Αιγύπτιοι νεκροί στα χαλάσματα του ένδοξου κάστρου, στο “ενδοξότερο αλωνάκι” όπως λέει ο Σολωμός.
Με τα παιδιά: η συγκλονιστική ιστορία της Εξόδου του Μεσολογγίου. Μπορούμε να διαβάσουμε και το βιβλίο του Φίλιππου Μανδηλαρά “Οι ελεύθεροι πολιορκημένοι του Μεσολογγίου“.
Giuseppe Pietro Mazzola-Ibrahim attacks Messolonghi-Πινακοθήκη Μεσολογγίου
8. Λίγο πριν την Έξοδο
“Η τελευταία μετάληψη των Μεσολογγιτών”, ελαιογραφία του Λουί Ζοζέφ Τουσέν Ροσινιόν (Louis Joseph Toussaint Rossignon, 1770-1851). Διακρίνεται δεξιά ο Μητροπολίτης Ρωγών Ιωσήφ, ο άνθρωπος που ματαίωσε τη σφαγή των γυναικοπαίδων πριν την έξοδο ώστε να μην πέσουν στα χέρια των εχθρών. Ο Μητροπολίτης Ιωσήφ βρέθηκε τραυματίας από τους Τούρκους και απαγχονίστηκε 2 μέρες μετά την έξοδο. Ο σπουδαίος πίνακας βρίσκεται σε ιδιωτική συλλογή της Νέας Υόρκης. Η εξάντληση, η απόγνωση, ο φόβος, η ελπίδα, παρούσες στα πρόσωπα και τα σώματα των παρόντων.
Με τα παιδιά: (και για τον επόμενο πίνακα) τι κάνουν οι ιερείς όταν ξεσπάει πόλεμος; Γιατί αυτός ο ιερέας δεν κρατάει όπλο αλλά σταυρό; Τι συμβαίνει γύρω του; Πόσο μπορεί να μας βοηθήσει η πίστη μας σε κάτι τέτοιες δύσκολες ώρες;
Louis Joseph Toussaint Rossignon-Η τελευταία μετάληψη των Μεσολογγιτών
9. “Η σφαγή” της Χίου, του Ρώσου ζωγράφου Ξιντάκομπ. Ο ιερέας μαχόμενος με το σταυρό στο χέρι προσπαθώντας να αμυνθεί στη λόγχη του εχθρού. Κανείς άλλος δε δείχνει να αντιστέκεται. Όλοι παραδομένοι και αυτός μόνος με το σταυρό και τη δύναμη που θεωρεί ότι του δίνει. Η Χίος μαζί με το Μεσολόγγι είναι οι εστίες που ταξιδεύουν στο εξωτερικό όσο κανένα άλλο περιστατικό της επανάστασης.
10. Ατενίζοντας την ελευθερία από το βουνό
“Ο Oρεσίβιος” του Βαυαρού ζωγράφου Καρλ Χαγκ (Carl Haag, 1820-1915) με τη χαρακτηριστική εκφραστικότητα , ο Έλληνας πολεμιστής που από τα βουνά διαβαίνει τους δρόμους της ελευθερίας. Βλέμμα αποφασισμένο, ανυπότακτο, θέληση θεριεμένη, στάση σώματος ετοιμοπόλεμη, τοπίο μισογκρεμισμένο, ερείπια αρχαιοελληνικού ναού να υπερτονίζουν την πολλαπλή τραγωδία.
Με τα παιδιά: το βουνό ως τόπος ελευθερίας, έκφρασης, διασκέδασης. Γιατί οι Έλληνες κατέφευγαν στα βουνά εκείνη την εποχή; Τι συνέβαινε στις μικρές πόλεις και τα χωριά;
11. Ο Ντεκέν και η θλίψη
“Αποτυχία στρατιωτικής επιχείρησης” (Failure of Military Operation) λέγεται η ελαιογραφία του Βέλγου ζωγράφου και ιστορικού Ανρί Ντεκέν (Henri Decaisne, 1779-1852) που φανερώνει την ανυπολόγιστη θλίψη των τεσσάρων Ελλήνων πολεμιστών μετά από κάποια στρατιωτική αποτυχία, πιθανότατα μετά το 1825 όταν οι εμφύλιοι και η σύμπραξη των Τούρκων με τον Ιμπραήμ είχαν γεμίσει απογοήτευση τους Έλληνες. Στο βάθος μια πόλη καίγεται ενώ αριστερά διακρίνονται άνθρωποι που εγκαταλείπουν.
Με τα παιδιά: τι θλίβει αυτούς τους ανθρώπους; Τι αισθάνονται; Τι περιμένουν; Τι σημαίνει διχόνοια και εμφύλιος πόλεμος; Που καταλαβαίνουμε ότι δε συμβαίνουν όμορφα πράγματα στον πίνακα;
Henri Decaisne-Failure of Military Operation, Μουσείο Μπενάκη
12. Όταν ακόμα οι μάχες κερδίζονταν
Ο Οράς Βερνέ (Antoine Charles Horace Vernet, 1789-1863) μας αφήνει την ελαιογραφία του “Η ήττα” όπου σύμφωνα με τους κριτικούς, απεικονίζεται Ελληνας που πατώντας το πτώμα κάποιου Τούρκου, διατάζει τον υπηρέτη του τελευταίου να αποκεφαλίσει τον κύριό του.
Με τα παιδιά: γιατί, ποιοι και πότε είχαν υπηρέτες; Το άλογο ως φίλος και βοηθός του ανθρώπου. Η σκληρότητα του πολέμου και το μίσος που σε κάνουν να θες να βλάψεις τον άλλον πάση θυσία: ως άμυνα, ως απάντηση, ως φθόνος.
Antoine Charles Horace Vernet- Η ήττα
13. Ο Φλαμανδός του Μεσολογγίου
Το 1826 ο Φλαμανδρός ζωγράφος Ζοζέφ Ντενίς Οντεβάρ (Joseph Denis Odevaere, 1778-1830) απεικονίζει στον πίνακα του “Τελευταίοι υπερασπιστές του Μεσολογγίου” ακριβώς ο,τι λέει ο τίτλος: μερικούς από τους τελευταίους υπερασπιστές της πόλης.
Joseph Denis Odevaere-The last defenders of Missolonghi (1826)
14. Ο τραυματισμένος αξιωματικός του Μπονφόν
Ο Γάλλος Ζαν Κλοντ Μπονφόν (Jean Claude Bonnefond, 1796-1860) και ο πίνακας του θυμίζουν κάπως την Ελλάδα του Ντελακρουά. Μόνο που εδώ πρόκειται για πιο απαισιόδοξη ματιά. Ο πολυετής πόλεμος και οι εμφύλιοι έχουν αποκάμει τους Έλληνες. Ο πίνακας τιτλοφορείται “Τραυματισμένος έλληνας αξιωματικός μπροστά στα τείχη κατειλημμένης πόλης”. Ορισμένοι κριτικοί τέχνης υποθέτουν ότι ο τραυματισμένος που εικονίζεται είναι ο Μάρκος Μπότσαρης, ένας στρατηγός σύμβολο για πολλούς.
Με τα παιδιά: τι συμβαίνει στον άνδρα στη μέση; Τι του δείχνει ο άντρας δεξιά του; Τι κοιτάζει ο άντρας αριστερά του; Που βρίσκονται; Τι συμβαίνει πίσω και γύρω τους; Η δράση και η ζωή του Μάρκου Μπότσαρη (παιδιά άνω των 7-10).
Jean Claude Bonnefond- Un officier grec blessé devant les murs d’une ville prise d’assaut, 1826
15. Ο Γερμανός που γοητεύτηκε από την Ελληνική Επανάσταση
Ο Γερμανός ζωγράφος Πέτερ φον Ες (Peter von Hess, 1792-1871) μας άφησε μερικούς χαρακτηριστικούς πίνακες όπως τον απαγχονισμό του Πατριάρχη Γρηγορίου το 1821, την άφιξη του βασιλιά Όθωνα το 1834 του οποίου υπήρξε συνοδός κατά την έλευσή του καθώς και πίνακες τον Ανδρέα Μιαούλη, της Μπουμπουλίνας και του Υδραίου πολεμιστή Αντώνη Οικονόμου.
Με τα παιδιά: Πώς αρχίζει ένας πόλεμος; Και πότε τελειώνει; Η Ελλάδα ανεξάρτητη. Τι σημαίνει “είμαι ανεξάρτητος”;
Peter von Hess, Hanging of Patriarch Gregory
Peter Von Hess-Botsaris dying in Karpenisi
Peter von Hess, Admiral Andrea Miaoulis on Board Kos
Peter von Hess-Bouboulina
16. Όλα τέλειωσαν στη θάλασσα από έναν ζωγράφο ειδικό στις θαλασσογραφίες
Κλείνουμε το αφιέρωμά αυτό με τη μάχη (ναυμαχία) που ουσιαστικά άρχισε να γεμίζει την κλεψύδρα των Ελλήνων για ανεξαρτησία. Πρόκειται για τον πίνακα του Γάλλου ζωγράφου Λουί Γκαρνεράι (Ambroise Louis Garneray, 1783-1857) “Η Ναυμαχία του Ναβαρίνου”. Ο Γκαρνεράι, είχε ιδιαίτερη αγάπη για τις θαλασσογραφίες και μάλιστα το 1827 ήρθε στην Ελλάδα γι’ αυτόν ακριβώς το σκοπό: να ζωγραφίσει την περίφημη ναυμαχία.
Ambroise Louis Garneray-Naval Battle of Navarino (1827)
ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ-ΠΗΓΕΣ
Επτά Ημέρες, Καθημερινή, 23 Μαρτίου 1997: O φιλελληνισμός στη Γαλλία
Carolina Brook, “Delacroix”, Βιβλιοθήκη Τέχνης- Οι Μεγαλοφυΐες, τόμος 20, National Geographic, 2013
musee-delacroix.fr
Wikiart.org
Κωνστ. Π. Πετρόπουλου, Σκηνές Εθνικού Μεγαλείου από τις πολιορκίες και την έξοδο του Μεσολογγίου, Δ’ έκδοση, Μεσολόγγι, 2003
Γιάνης Κορδάτος, Ιστορία της νεώτερης Ελλάδος (Η επανάσταση του 1821),εκδ. 20ος αιώνας, Αθήνα, 1957
