Ένα «Καταπράσινο σχολείο» και «17 αδέσποτα ζώα» από τα πολύ παλιά τις έβαλαν μαζί στα ράφια των βιβλιοπωλείων. Εκείνο το Καταπράσινο Σχολείο μπήκε στη Χρυσή Λίστα 2022, ενώ τα Αδέσποτα Ζώα στη Βραχεία Λίστα της IBBY. Κάτω από τη στέγη των ποιοτικών Εκδόσεων Καλέντη, οι δύο συγγραφείς μας έδωσαν όψεις ενός σχολείου που υπερβαίνει την καθήλωση και μιας στάσης όπου τα ζώα δεν είναι κατοικίδια συντροφιάς αλλά μια πλατύτερη υπόσταση.
Η Δήμητρα Φώτου έχει σπουδές σε Ιστορία, Αρχαιολογία και Ειδική Αγωγή, γνωρίζει την παιδαγωγική του αθλητισμού και φέτος συμπληρώνει είκοσι χρόνια στην παιδική λογοτεχνία. Η Βασιλική Τζόκα αποτελεί μια από τις πλέον σημαντικές παρουσίες στον χώρο των εκδόσεων και των βιβλίων για παιδιά.
#diavazoume /#diavazoume_mazi τη Δήμητρα Φώτου και τη Βασιλική Τζόκα σε #Συνέντευξη στο #ELNIPLEX.
Αρχαιολογία, εκπαίδευση και ειδική αγωγή, αθλητισμός, μητρότητα. Μερικά από τα βασικά πεδία της δραστηριότητάς σου. Πώς επηρεάζουν όλα αυτά την ιδιότητά σου ως συγγραφέα, Δήμητρα;
Δήμητρα Φώτου: Τα βασικά πεδία της δραστηριότητάς μου, η αρχαιολογία, ο αθλητισμός, η μητρότητα, επηρέασαν σε βάθος την ιδιότητά μου ως συγγραφέα αφού αποτελούν το «υλικό» της σκέψης μου. Τα θεμέλια όμως στα οποία οικοδομήθηκε η συγγραφική μου δραστηριότητα είναι η ανάμνηση των παιδικών μου χρόνων που παραμένει ζωντανή μέχρι σήμερα και τροφοδοτεί σταθερά και ακατάπαυστα τη σκέψη μου με φαντασία.
Βασιλική, βρίσκεσαι πάνω από είκοσι χρόνια στον χώρο του βιβλίου, τα οποία φροντίζεις με ιδιαίτερο τρόπο. Πώς ήταν το πέρασμα σε κάποια δικά σου βιβλία;
Βασιλική Τζόκα: Η φροντίδα ενός βιβλίου είναι υπόθεση προσωπική. Απαιτεί απόλυτη αφοσίωση κατά τη διάρκεια της επιμέλειάς του, αλλά και μετά την έκδοσή του. Από αυτή την άποψη, αισθάνομαι «δικά μου» όλα τα βιβλία που ανήκουν στην εκδοτική μου στέγη. Μόνο μέσα από αυτόν τον συνθετικό ρόλο σε σχέση με το βιβλίο είμαι πλήρης και ευγνώμων στους εκδότες μου, στον κ. Αλέξανδρο Καλέντη και στην κ. Κέλλυ Ιωαννίδου-Καλέντη, για την εμπιστοσύνη τους.
Ήταν καταπράσινο το σχολείο σας; Είχε κάτι από το σχολείο που δείξατε στο βιβλίο σας «Το καταπράσινο σχολείο μου»;
Βασιλική: Το σχολείο από το οποίο αποφοίτησα –μια ανάσα από το πατρογονικό μου– βρίσκεται στον Λόφο Περάνθη, στο περιαστικό δάσος της Άρτας. Η Δήμητρα επίσης μεγάλωσε στον Βόλο, κοντά στη φύση. «Το καταπράσινο σχολείο μου» είναι τα χρώματα, τα αρώματα, οι γεύσεις και τα παιχνίδια της παιδικής μας ηλικίας. Και οι δύο θέλαμε με αυτό το βιβλίο να συνδέσουμε από την τρυφερή τους ηλικία τις επόμενες γενιές μεταξύ άλλων και με τον πρωτογενή τομέα, βασικό πλούτο για την Ελλάδα αλλά και για το μέλλον, με την ελπίδα η συγκεκριμένη έκδοση να αξιοποιείται διαχρονικά. Κι αυτό βλέπουμε με χαρά να συμβαίνει λόγω της ανατροφοδοτικής επικοινωνίας των εκδόσεων Καλέντη με τα σχολεία.
Πόσο σημαντική είναι η εικονογράφηση σε ένα βιβλίο που οι συγγραφείς του έχουν επιλέξει να πουν πολλά χωρίς όμως να τα βάλουν απαραίτητα όλα σε λέξεις;
Βασιλική: «Το καταπράσινο σχολείο μου» ανήκει στο είδος των διαδραστικών βιβλίων. Απαιτείται λεπτομερής σχεδιασμός από το στάδιο ακόμη της σύλληψής του, ώστε να γίνουν οι απαραίτητες εικονογραφικές προεκτάσεις. Η συνεργασία μας με τον Κώστα Θεοχάρη ήταν ενθουσιώδης και το αποτέλεσμα δικαίωσε κάθε προσδοκία. Μια δημιουργική τριάδα!
Η εκπαίδευση έχει ανάγκη το βίωμα, τη διάδραση, την επαφή με τη φύση. Πού πιστεύετε ότι το έχουμε χάσει ως χώρα στο σχολείο;
Δήμητρα: Όντως η εκπαίδευση έχει ανάγκη το βίωμα, τη διάδραση, τη δημιουργικότητα και, κακά τα ψέματα, το σύγχρονο σχολείο δεν είναι όσο θα έπρεπε δημιουργικό. Ο Piaget ισχυρίζεται ότι η δημιουργικότητα είναι μια ενέργεια επίλυσης προβλημάτων και, πράγματι, όσοι είναι κοντά στην εκπαίδευση γνωρίζουν μεν ότι ενισχύουν τη γνώση διδάσκοντας δεξιότητες, από την άλλη όμως διαπιστώνουν ότι τα παιδιά αδυνατούν να αντιμετωπίσουν τα προβλήματά τους με ευαισθησία, μεθοδικότητα και ηρεμία.
Η «ψυχρή» αφήγηση, η τήρηση του αναλυτικού προγράμματος, η παθητική γνώση και πολύ περισσότερο η αποστήθιση της εκπαιδευτικής ύλης και η στείρα ανταγωνιστικότητα έχουν δημιουργήσει μεν χαρισματικούς μαθητές, εντούτοις όμως αναδύονται ξεκάθαρες δυσκολίες στο να επικοινωνούν μεταξύ τους με αυθεντικότητα (με τη μορφή της κατανόησης των συναισθημάτων), την ειλικρίνεια (συναισθηματική τιμιότητα) και την αποδοχή.
Με άλλα λόγια, η εκπαίδευση δεν ενισχύει τις δεξιότητες των συναισθημάτων ώστε τα παιδιά να μάθουν να αντέχουν τις μεταστροφές της ζωής και να αναπτύξουν την προσαρμοστικότητα σε αυτές. Ελπίζω με τα νέα προγράμματα δεξιοτήτων, το σύγχρονο σχολείο να ανοίξει τις πόρτες τους στη μάθηση μέσα από το δημιουργικό παιχνίδι, την ενσώματη μάθηση, την επαφή με τη φύση. Τότε μόνο θα αναθαρρήσουμε, αισιοδοξώντας βάσιμα πλέον ότι δεν το έχουμε χάσει ως χώρα.
Ας έρθουμε στο πιο πρόσφατο βιβλίο σας. «17 αδέσποτες ιστορίες από την αρχαιότητα». Τι σας ώθησε στη δημιουργία αυτού του βιβλίου; Προστέθηκε κάτι στην προφανή αγάπη σας για τα ζώα;
Βασιλική: Το βιβλίο εστιάζει στην έννοια του σεβασμού στη «μη ανθρώπινη ζωή» ως δικαίωμα και ως έκφραση ενός πολιτισμένου κόσμου. Επιλέξαμε τον γνώριμο δρόμο της αρχαιότητας, που ζωντανεύει με τη διακριτική κινητικότητα των εικόνων της η Γιώτα Κοκκόση, όχι όμως σαν μια απόμακρη αποτύπωση του παρελθόντος. Η βασική πρόθεση και των 17 «αδέσποτων» ιστοριών από τον αρχαίο κόσμο είναι η επανεργοποίηση του γονιδίου που θα μας θέσει σε νέα τροχιά. Να επανεξετάσουμε τους όρους της σχέσης μας με κάθε πλάσμα. Να αναθεωρήσουμε την «κυρίαρχη» θέση μας στον πλανήτη. Να κάνουμε ό,τι μας αναλογεί, δηλαδή να φερθούμε με ανθρωπιά.
Τι πιστεύετε ότι θα αποκομίσει ο αναγνώστης από αυτές τις δεκαεπτά σύντομες ιστορίες, από ένα γαϊδουράκι στον λόφο της Ακρόπολης μέχρι τον σκύλο του Μεγάλου Αλεξάνδρου;
Δήμητρα: Αρχικά, ο αναγνώστης των 17 σύντομων ιστοριών θα έρθει σε μια πρώτη επαφή με τη σχέση που είχε ο αρχαίος ελληνικός πολιτισμός με τα ζώα, μια σχέση στοργής, αγάπης, σεβασμού αλλά και μεγαλείου.
Τα ζώα όχι μόνο είχαν αυτόν τον «ιδιαίτερο» δεσμό με τον αρχαίο άνθρωπο, αλλά επιπλέον αναπτύσσονταν μεταξύ τους συναισθήματα αμοιβαίας δοτικότητας και αλληλεγγύης.
Η αλληλεγγύη αυτή, συνεπικουρούμενη από ευγνωμοσύνη, ήταν που οδήγησε τους Αθηναίους (1η ιστορία) να ψηφίσουν να σιτίζεται δωρεάν στο Πρυτανείο το γέρικο γαϊδουράκι που δούλεψε σκληρά στο εργοτάξιο του Παρθενώνα. Το μέγεθος της αποδιδόμενης στο γέρικο ζώο τιμής γίνεται αντιληπτή αν σκεφθούμε ότι το αθηναϊκό Πρυτανείο ήταν από τα σεβάσμια οικοδομήματα όπου περιμετρικά των τοίχων πατούσαν τα ανάκλιντρα και βρισκόταν στην καρδιά της πόλης. Ας έχουμε υπ’ όψιν δε ότι με δημοσία δαπάνη σιτίζονταν μόνο τα «μεγάλα ονόματα της πόλης», τουτέστιν νικητές των πανελλήνιων αγώνων, ευεργέτες, πρεσβευτές, ιερείς.
Η αντίληψη για την ιερότητα των ζώων οδήγησε τους Αρχαίους στην ανάγκη να σέβονται ακόμα και τα φίδια, να τα θεοποιούν και να λατρεύουν την εικόνα τους. Άλλωστε τα αρχαία ζώα εκδήλωναν συμπεριφορές συντροφικότητας που μοιάζουν με τις αντίστοιχες των ανθρώπων. Αυτό συνέβη, με τον «γενναίο σκύλο της Σαλαμίνας» (5η ιστορία) που ακολούθησε το πλοίο του αφεντικού του κολυμπώντας μέχρι την ακτή, τον ηρωικό Περίτα που έσωσε τον Αλέξανδρο και τον Άργο, το πιστό σκυλί του Οδυσσέα που, όπως μας αφηγείται ο Όμηρος, πέθανε ήσυχο και ήρεμο μόλις τον αντίκρισε.
Συνακόλουθα, πιστεύω πως οι αναγνώστες των ιστοριών ενεργοποιούν τα συναισθήματα πιστότητας, αφοσίωσης και συν-θλίψης που είχαν τα ζώα για τον άνθρωπο. Έτσι εμβαθύνουν και χτίζουν μόνοι τους πάνω στη γνώση που ήδη τη γνωρίζουν από τη δική τους σχέση και την αλληλεπίδραση που έχουν με τα ζώα.
Διέκρινα αφενός απλότητα και αμεσότητα στην αφήγηση, αφετέρου μια σύνδεση με τη μεγάλη Ιστορία του τόπου. Θα ήθελα να μου σχολιάσετε αυτές τις επιλογές σας, εφόσον ασφαλώς ευσταθούν.
Δήμητρα: Πράγματι, η απλότητα και η αμεσότητα ήταν από τους πρώτους στόχους μας στην αφήγηση του κειμένου. Στον πυρήνα της στοχοθεσίας μας ήταν να ενεργοποιηθούν εκείνες οι γνώσεις που θα βοηθήσουν τον αναγνώστη να επανατοποθετήσει τα συναισθήματά του σε σχέση με τα ζώα μέσα στην ελληνική συνέχεια από τον αρχαίο ελληνικό πολιτισμό μέχρι τον νεότερο. Όπως πολύ σωστά σημείωσε η Βασιλική, η απλότητα χρησίμευσε να ενεργοποιήσουμε το γονίδιο που θα μας θέσει σε νέα τροχιά και η αμεσότητα να λάβει ο αναγνώστης την πληροφορία ως αφορμή για δράση. Η σύνδεση με τη μεγάλη ιστορία του τόπου λειτούργησε προστατευτικά ως προς το αναλυτικό πρόγραμμα του σχολείου και δια-θεματικά, επιλέγοντας ιστορίες που ούτως ή άλλως ο μικρός αναγνώστης θα συναντήσει στο σχολείο του.
Πώς είναι να συνεργάζεσαι με κάποιον άλλο στη συγγραφή ενός βιβλίου; Δεν είναι τόσο μοναχικό πράγμα η συγγραφή τελικά;
Δήμητρα: Η συγγραφή ενός βιβλίου με κάποιον άλλο απαιτεί την απαρέγκλιτη τήρηση κάποιων πολύ σημαντικών προϋποθέσεων, όπως ο σεβασμός, η αμοιβαία ανοχή και η εμπιστοσύνη. Με τη Βασιλική από την πρώτη στιγμή που συνεργάστηκα αισθάνθηκα ότι οι λέξεις μου και οι ιδέες μου μπορούν να συντροφεύουν τις δικές της. Στην απόφαση αυτή είχα πάντα την απαιτούμενη από όλους στήριξη και δράττοντας την ευκαιρία θα ήθελα να ευχαριστήσω και τους εκδότες Αλέξανδρο και Κέλλυ Καλέντη, για την αμέριστη συμπαράστασή τους.
Ποιο είναι το αγαπημένο σας ζώο από τα 17 και γιατί;
Βασιλική: Ο γάιδαρος. Σταθερή προτίμηση, από παιδί. Για το συγκαταβατικό του βλέμμα και για την υπομονή του. Δεν τον συνέδεσα ποτέ με την αχαριστία.
Δήμητρα: Θα επιλέξω τα τζιτζίκια γιατί μου θυμίζουν το καλοκαίρι (θέρος), την εποχή που «θερίζουμε» και απολαμβάνουμε τους κόπους όλης της χρονιάς. Τρέφω μια ιδιαίτερη αδυναμία για τους «ανέμελους» τραγουδιστές του καλοκαιριού και τους είμαι ευγνώμων γιατί κάθε φορά σχεδόν που τους ακούω κατεβαίνοντας στην αγία Φωτεινή Ιλισού μέσα στη «μέθη» του καλοκαιριού, σπαρταράει η καρδιά μου μήπως κάτω από το μεγάλο πλατάνι στέκεται ο Σωκράτης κραδαίνοντας το χέρι του στον Φαίδρο και ακούγοντας αυτούς τους μονότονους αλλά συνάμα τόσο αρμονικούς τους ήχους, μας πει: «Πρόσεχε να μην πάει ο χρόνος σου χαμένος»…
Κάθε λίγο γινόμαστε ακροατές κάποιας ιστορίας βασανισμού ή κακοποίησης ζώου. Πόσο προστατεύονται τα ζώα και τα δικαιώματά τους σήμερα και πώς μπορεί να βοηθήσει η λογοτεχνία στον δρόμο της ζωοφιλίας;
Βασιλική: Η προστασία των δικαιωμάτων του «μη ανθρώπινου κόσμου» βαίνει βελτιούμενη. Στη χώρα μας, όμως, έχουμε αρκετό δρόμο να διανύσουμε κυρίως σε ατομικό επίπεδο.
Απέχουμε αρκετά από την αντίληψη ότι τα ζώα δεν υπάρχουν για να ικανοποιούν τις δικές μας επιθυμίες. Θέλω να πιστεύω ότι η λογοτεχνία μπορεί να παρέμβει στην πραγματική ζωή.
Το βιβλίο με αποδέκτες τα παιδιά, λογοτεχνικό ή μη, αλλά πάντως με αξιώσεις, είναι εκείνο που μπορεί να κάνει τις πρώτες εγγραφές στην καθαρή παιδική ψυχή σε πολλά θέματα, άρα και στο συγκεκριμένο. Το ζητούμενο, εν γένει, είναι η ύπαρξη ενός ευρύτερου πλαισίου εκπαίδευσης που θα έκανε ακόμη πιο επιδραστικό το αποτύπωμα ενός βιβλίου καλών προθέσεων.
Σας ευχαριστούμε θερμά για τη φιλοξενία.
Δήμητρα Φώτου, Βασιλική Τζόκα
17 αδέσποτες ιστορίες από την αρχαιότητα
Το καταπράσινο σχολείο μου
Εκδόσεις Καλέντης
#diavazoume/#diavazoume_mazi
Διαβάστε ακόμα:
Το καταπράσινο σχολείο μου, των Βασιλικής Τζόκα και Δήμητρας Φώτου (εικ.: Κώστας Θεοχάρης)
