Δίχως υπερβολή, δεν χρειάζεται να παραθέσουμε κάποιο ιδιαίτερο βιογραφικό του. Ανήκει σε εκείνη τη μικρή κατηγορία συγγραφέων που μάλλον όλα τα παιδιά έχουν διαβάσει ή ακούσει έστω μία ιστορία του. Πολυβραβευμένος αν και με πολυετείς περιορισμούς στις βραβεύσεις, πολυδιαβασμένος (εδώ δεν υπήρχε περιορισμός), με πολυσχιδή εθελοντική προσφορά μέσω του Ελληνικού Τμήματος της ΙΒΒΥ και άλλων φορέων, με δεκάδες βιβλία που αγαπήθηκαν πολύ.
Ίσως πιο πολύ απ’ όλα, να αγαπήθηκαν εκείνα με ήρωα τον Τριγωνοψαρούλη, το ξεχωριστό τριγωνικό ψαράκι που φέτος συμπληρώνει 25 χρόνια από την πρώτη του εμφάνιση στα χέρια των παιδιών.
Με αφορμή αυτήν την επέτειο συνομιλήσαμε μαζί του για αυτή τη σπουδαία σειρά βιβλίων, αλλά και τον Φώκο, έναν άλλο αγαπημένο ήρωα που φέτος έχει τη δική του επέτειο, των είκοσι ετών.
Ο ξεχωριστός Βαγγέλης Ηλιόπουλος σε #Συνέντευξη στο #ELNIPLEX.
25 ΧΡΟΝΙΑ ΤΡΙΓΩΝΟΨΑΡΟΥΛΗΣ
Γυρίζοντας πίσω τον χρόνο κάπου 25 χρόνια, θυμάσαι τη μαγική στιγμή της σύλληψης του Τριγωνοψαρούλη; Εκείνα που σου πυροδότησαν αυτόν τον ξεχωριστό ήρωα;
Στα μέσα της δεκαετίας του ’90 είχα ολοκληρώσει το γράψιμο του πρώτου μου παραμυθιού «Η περιπέτεια της ζαρωμένης κάλτσας» το οποίο δεν είχε εκδοθεί ακόμη. Την εποχή εκείνη ήμουν νεαρός δάσκαλος και ήμουν ενθουσιασμένος από τις πρωτοπόρες, για τότε, απόψεις ότι κάθε παιδί είναι ξεχωριστό, μαθαίνει αλλιώς, έχει άλλα χαρίσματα κι άλλες δυνατότητες αλλά το παραδοσιακό σχολείο και η κοινωνία το θεωρούσαν αποτυχημένο.
Η αποδοχή και ο σεβασμός του άλλου ήταν θέματα που με απασχολούσαν ως άνθρωπο, από τα χρόνια της εφηβείας μου και έγραφα πάντα τις σκέψεις μου για όλα τα θέματα που με ενδιέφεραν. Τα παιδιά αποτελούσαν την ανεξάντλητη έμπνευσή μου και έτσι γεννήθηκε η ιστορία του Τριγωνοψαρούλη. Είχε κατακλύσει το μυαλό μου και με θυμάμαι στην Αγία Παρασκευή, στο πατρικό μου σπίτι, στο γραφείο μου, με τον πρώτο υπολογιστή μου, να μην σταματάω να γράφω και να σβήνω.
Δεν θυμάμαι καν γιατί τον φαντάστηκα ως ψάρι και μάλιστα τριγωνικό αλλά θυμάμαι ότι μοιράστηκα την ιδέα με την φίλη μου, την Πόλυ Βασιλάκη και εκείνη ενθουσιάστηκε.
Όταν πια ήταν μια ολοκληρωμένη ιστορία η Δέσποινα Τσούμα με προέτρεψε να πάω στις Εκδόσεις Πατάκη ως πρωτομεφανιζόμενος. Έτσι άρχισε μια ολόκληρη συγγραφική πορεία. Υπέγραψα το 1995 και ήμουν ο μόνος πρωτοεμφανιζόμενος εκείνη την χρονιά και το βιβλίο κυκλοφόρησε το 1997.
Η διαφορετικότητα τότε ήταν… διαφορετική σε σχέση με παλαιότερα, όταν ήσουν ας πούμε μαθητής ή φοιτητής ή η εμπειρία σου ως εκπαιδευτικός είδε ότι είναι ένα ζήτημα που «πρέπει» να αντιμετωπιστεί;
Σπούδασα και δούλεψα στις αρχές της δεκαετίας του ’80 όταν ακόμη στα σχολεία έπεφταν σφαλιάρες, ενώ στο Πανεπιστήμιο μας έλεγαν να ξεχάσουμε τον τρόπο που δίδασκαν οι δάσκαλοί μας. Μια σελίδα ετοιμαζόταν να γυρίσει στην κοινωνία αλλά και στα εκπαιδευτικά συστήματα. Μια σελίδα που θα την γύριζαν οι γενιές οι δικές μας. Η ετερότητα, η αποδοχή, ο σεβασμός στον άλλο, ο οποίος μπορεί τελικά να είμαι εγώ, ήταν νέες έννοιες που ήρθαν μαζί με μια κοινωνία που γινόταν πολυπολιτισμική κι ένα σχολείο που άλλαζε.
Όπως είπα και προηγουμένως με απασχολούσαν αυτά τα θέματα. Δεν ήταν ζητήματα προς «αντιμετώπιση». Ήταν ζητήματα πάνω στα οποία έπρεπε να εκφράσει κάποιος τις ιδέες του.
Τότε, δεν έγραφα μια ιστορία για να γίνει βιβλίο, για να τη διαβάζουν μετά από 20 ή 25 χρόνια. Έγραφα μια ιστορία για το τι πίστευα εγώ για τον σεβασμό στη διαφορετικότητα για να μιλήσω στα παιδιά για αυτές τις ιδέες μου.
Καθόλου δεν σκεφτόμουν ένα «θέμα» ή ένα «ζήτημα» που έπρεπε κάποιος να καταπιαστεί με αυτό.
Τι πιστεύεις ότι κόμισε στην ελληνική λογοτεχνία για παιδιά αυτός ο τριγωνικός ήρωας;
Αυτό είναι άλλοι ειδικοί να το απαντήσουν. Εγώ βλέπω απλώς την ανταπόκριση των παιδιών όταν μέσα από τον ήρωά μου, βλέπουν ένα κομμάτι του εαυτού τους.
Ποιος είναι ο Τριγωνοψαρούλης; Ο καθένας μας. Ο εαυτός μας. Αυτό έφερε το μικρό τριγωνικό ψάρι, το δικαίωμα του καθενός μας να είναι ο εαυτός και να μην το κρύβει, να διεκδικεί τον χώρο του και την υπόστασή του.
Εκφράζοντας λοιπόν αυτή την νέα άποψη για την κοινωνία και την εκπαίδευση, ο Τριγωνοψαρούλης μίλησε πρώτη φορά για το «διαφορετικό». Το
Δεν είμαι χαζούλης
Δεν είμαι κουτός
Είμαι ο Τριγωνοψαρούλης
Και είμαι διαφορετικός
ήταν μια επανάσταση.
Να το νιώσεις! Να το παραδεχτείς! Να σε αποδεχτεί η κοινωνία! Και ποιος δεν έχει νιώσει έστω μια φορά, κάπου, κάποια στιγμή, κάποτε, διαφορετικός; Πώς να μην αγαπηθεί όταν όλοι βλέπουν στον ήρωά μου τον εαυτό τους…
Μαζί με τις Εκδόσεις Πατάκη, το γιορτάζετε με πολλές όμορφες δράσεις. Θα μας αποκαλύψεις κάποια δράση που ετοιμάζεις πέραν όσων έχουν ήδη ανακοινωθεί;
Δεν φανταζόμουν αυτή την επιτυχία. Όταν το έγραφα δεν είχα σκεφτεί τίποτε απ’ όλα αυτά. Η επιτυχία του ήταν ένα δώρο. Κάθε μία από τις οκτώ ιστορίες του γράφτηκε γιατί εγώ είχα κάτι να πω, γιατί κάτι «βασάνιζε» το μυαλό μου και έπρεπε να εκφραστεί.
Παίρνω γράμματα από μεγάλους πια για το πόσο αυτή η πρώτη ιστορία αλλά και οι μεταγενέστερες μίλησαν σε κάτι μέσα τους. Αυτή η ανταπόκριση, η αγάπη είναι που κάνει τον ήρωα κλασικό.
Μαζί με τις Εκδόσεις Πατάκη γιορτάσαμε τα δέκα χρόνια, τα είκοσι, τα εικοσιπέντε… μακάρι να γιορτάσουμε και στο μέλλον. Στο μεταξύ, ετοιμάζουμε δυο νέες θεατρικές παραστάσεις, μια ταινία μικρού μήκους, μια Ημερίδα Εκπαιδευτικών και πολλά πολλά άλλα…
20 ΧΡΟΝΙΑ ΦΩΚΟΣ
Γιατί ξαναήρθε ο Φώκος στο προσκήνιο, είκοσι χρόνια μετά;
Ίσως γιατί τώρα είναι πιο επίκαιρος από ποτέ. Πριν είκοσι χρόνια οι φοβίες θα μπορούσαν εύκολα να θεωρηθούν νάζια και ένα παιδί που τις αντιμετωπίζει απλώς κακομαθημένο.
Σήμερα οι ειδικοί της ψυχικής υγείας μπορούν να βοηθήσουν ουσιαστικά τα παιδιά να αντιμετωπίσουν τις φοβίες τους, να τις μικρύνουν. Γι’ αυτό και ο Φώκος επέστρεψε.
Όταν είδα τα τρία βιβλία του, σκέφτηκα πως πάλι κατάφερες να φτιάξεις κάτι που επιβίωσε στον χρόνο, δείχνοντας σαν σημερινό. Πέρα του ότι κάθε αληθινό αντέχει, θα σου ζητούσα μια πιο «συγγραφική» εξήγηση για αυτή τη διάρκεια.
Ο χρόνος είναι ο πιο αντικειμενικός και δίκαιος κριτής. Κι είναι αλήθεια ότι είναι πολύ καλός μαζί μου. Ο συγγραφέας αφουγκράζεται το μέσα του. Μοιράζεται τις σκέψεις του, δεν κατασκευάζει ήρωες. Τους ήρωες τους κατασκευάζει ο αναγνώστης γιατί η ιστορία ακουμπάει τις σκέψεις του.
Και όταν το κείμενο φύγει από τον συγγραφέα είναι πια του αναγνώστη. Εκείνος έχει την απίστευτη δύναμη να του δίνει πνοή με κάθε ανάγνωση ή να το αφήνει στο ράφι.
Δίχως να είναι ποτέ σαφή τα ηλικιακά όρια, έχω μία άποψη ότι αυτό το ενδιάμεσο κοινό 2-4 ετών, μεταξύ δηλαδή της βρεφικής και προσχολικής ηλικίας είναι το πιο δύσκολο για έναν συγγραφέα κοινό. Θα ήθελα τη γνώμη σου.
Τις ηλικίες συνήθως τις βάζουν οι εκδότες. Ο συγγραφέας δεν βάζει ηλικίες. Γράφει ιστορίες γιατί αφουγκράζεται, συνομιλεί, σκέφτεται αλλά κυρίως γιατί από τη στιγμή που γεννιέται η ιστορία στο μυαλό του, πρέπει να γραφτεί! Το πόσο καλά συνομιλεί με τις διαφορετικές ηλικίες μάλλον δεν το ξέρει όταν γράφει.
Θα συνέχιζες αυτή τη σειρά τώρα, απλώνοντάς την προς άλλα πεδία;
Ο Φώκος, σε αντίθεση με τον Τριγωνοψαρούλη που αγωνίζεται να αλλάξει την κοινωνία, αγωνίζεται να αλλάξει τον εαυτό του, κι αυτός ο δρόμος είναι κρυφός, σιωπηλός, εσωτερικός. Αν έχω ανάγκη να μιλήσω για τέτοια θέματα, του «εαυτού» δηλαδή, ναι, θα ξαναέγραφα ιστορίες με ήρωα τον Φώκο.
25 (+2) ΧΡΟΝΙΑ ΗΛΙΟΠΟΥΛΟΣ
Γιατί τόσα χρόνια δεν έχουμε έναν φορέα που θα συντονίζει τις φιλαναγνωστικές δράσεις στα σχολεία και αλλού;
Την ίδια απορία έχω κι εγώ. Μάλλον γιατί κανείς, εκτός από εμάς του χώρου του βιβλίου, δεν τον θεωρεί απαραίτητο.
Αν υποθέσουμε ότι κάτι τέτοιο ήταν το ΕΚΕΒΙ, ειδικότερα στη συνεργασία του με το Υπουργείο Παιδείας, αυτό καταργήθηκε και δεν επανασυστάθηκε από τις δυο κυβερνήσεις δυο διαφορετικών κομμάτων που ακολούθησαν. Άρα δεν θέλουμε ή δεν θεωρούμε χρήσιμο να υπάρχει ένας φορέας που θα σχεδιάζει και θα εφαρμόζει πολιτική βιβλίου, και μέσα σε αυτή, θα είναι και οι δράσεις φιλαναγνωσίας.
Επικεφαλής εθνικής στρατηγικής βιβλίου. Αυτή είναι μια θέση που θα άξιζε σε ανθρώπους σαν εσένα. Αλήθεια, ποιες θα ήταν οι βασικές γραμμές που θα κινούσες για να αλλάξει ο ρους του βιβλίου -για παιδιά κατά κύριο λόγο- στην Ελλάδα;
Δεν θα ήθελα μια τέτοια θέση. Εγώ ότι έχω να προσφέρω, το προσφέρω εθελοντικά.
Συμμετέχω πάντα στις δράσεις του Ελληνικού Τμήματος της ΙΒΒΥ. Οι απόψεις μου είναι ξεκάθαρες: Βιβλιοθήκες με άποψη, με βιβλιοθηκονόμους και με κονδύλια αγοράς βιβλίων. Βιβλιοθήκες ανοικτές στα παιδιά, τους εκπαιδευτικούς, τα σχολεία. Δηλαδή βιβλιοθήκες που υιοθετούν σχολεία και σε κοινές δράσεις χτίζουν τους αναγνώστες του αύριο. Συντονιστής; Η Εθνική Βιβλιοθήκη Ελλάδος ή όποιος άλλος φορέας δημιουργηθεί.
Έχεις διακριθεί με κάθε τρόπο. Σημαντικότερο το βραβείο ή μια βραχεία λίστα;
Επειδή ήμουν στους βασικούς επινοητές της ιδέας να υπάρχουν βραχείες λίστες στα βραβεία, πιστεύω ότι είναι σημαντικές γιατί από την παραγωγή ξεχωρίζουν τα καλά βιβλία. Ποιο θα πάρει το βραβείο είναι θέμα υποκειμενικότητας της εκάστοτε επιτροπής.
Η αλήθεια είναι ότι επειδή είκοσι χρόνια στο Ελληνικό Τμήμα της ΙΒΒΥ ήμουν στις κριτικές επιτροπές και δεν διαγωνιζόμουν, έχω τα λιγότερα βραβεία από τους συγγραφείς της γενιάς μου.
Αυτό δεν σημαίνει ότι δεν πιστεύω στα Βραβεία. Για να ξεχωρίσει ένα βιβλίο είναι σημαντικά τα εθνικά βραβεία, όπως του Ελληνικού Τμήματος της ΙΒΒΥ ή το Κρατικό Βραβείο. Αλλά εξαιρετικά σπουδαίες είναι οι υποψηφιότητες για διεθνή βραβεία όπως το IBBY’s H.C.Andersen Award και το ALMA (Astrid Lindgren Memorial Award).
Μπορείς να κάνεις κάποιες προβλέψεις για το μέλλον του «παιδικού» βιβλίου στην Ελλάδα;
Δυσκολεύομαι. Όχι μόνο για το ελληνικό, αλλά γενικά για το βιβλίο για παιδιά. Πήγα πρώτη φορά στην Διεθνή Έκθεση Παιδικού Βιβλίου στην Μπολόνια το 2001, τότε που όλοι έλεγαν ότι το παιδικό βιβλίο θα εξαφανιστεί από το CD ROM. Κι όμως διαψεύστηκαν. Σήμερα δεν ξέρω αν τελικά θα νικήσει το e-book ή το audio book. Όμως αν κάποιος διαβάσει μια ιστορία στο χαρτί ή στην οθόνη δεν με απασχολεί. Αρκεί να τη διαβάσει, να την ακούσει. Θα διαβάζουν όμως στο μέλλον τα παιδιά; Με απασχολεί αν το κοινό που διαβάζει ελληνικά παιδικά βιβλία συρρικνώνεται κι αν οι ελληνικές παραγωγές από οικονομοτεχνικής απόψεως δεν αντέχουν να συναγωνιστούν τις διεθνείς παραγωγές. Εκεί χρειάζεται η πολιτική στήριξης που όπως είπαμε δεν υπάρχει. Ίσως δεν χρειαζόμαστε πολίτες που είναι αναγνώστες; Ίσως.
Βαγγέλης Ηλιόπουλος
ΤΡΙΓΩΝΟΨΑΡΟΥΛΗΣ
Ο Τριγωνοψαρούλης (1997)
Ο Τριγωνοψαρούλης, ο Μαυρολέπιας κι ο τελευταίος ιππόκαμπος (1998)
Τριγωνοψαρούλης εναντίον Μεγάλου Καρχαρία (2000)
Ο αδερφός του Τριγωνοψαρούλη (2003)
Ο Τριγωνοψαρούλης στον κόσμο των παράξενων ψαριών (2006)
Τα γενέθλια του Τριγωνοψαρούλη ή Πώς η αγάπη νίκησε τον πόλεμο (2007)
Τα τραγούδια του Τριγωνοψαρούλη (2007)
Ο Τριγωνοψαρούλης επιστρέφει… (2011)
Τριγωνοψαρούλη, μην εμπιστεύεσαι ΠΟΤΕ… αχινό! (2013)
Τριγωνοψαρούλης, οι μεγάλες περιπέτειες (2017)
Ο Τριγωνοψαρούλης- Επετειακή έκδοση 20 χρόνια (2018)
Ο ΦΩΚΟΣ
Ο Φώκος νόμιζε ότι ήταν άρρωστος (#1)
Ο Φώκος νόμιζε ότι μισούσε το σχολείο (#2)
Ο Φώκος νόμιζε ότι ήθελε να κοιμάται με παρέα (#3)
————
Ακόμα (ενδεικτικά):
Έτοιμος από καιρό
Το κουμπί της αγάπης κι ο πρίγκιπας που δεν είναι πια μικρός
ΟΛΑ μπορείς να τα ζήσεις σε ένα βιβλίο
Θωμάς Q.Bit: ταξιδιώτης στο κάτοπτρο του χρόνου
Ο Αληθινός ΤΡΙΚΕΡΑΤΩΨ φοβάται;
Αγάπες σαν παραμύθια
Μεσημέρι με το Θέμο
Η Βαλίτσα με τις τρεις τσαγιέρες
Ο Βιβλιοπόντικας
Ο Κότσυφας απαιτεί το δάσος να σωθεί
Διαβάστε
Σημείωση ELNIPLEX
Είχε εντοπίσει τη δουλειά μας το 2014. Τη στήριξε, την επικοινώνησε. Το ELNIPLEX θυμάται πάντα τους ανθρώπους που το στήριξαν, όταν νέο ακόμη, προσπαθούσε να εμφανίσει σφυγμό και βηματισμό. Ο σημερινός μας καλεσμένος ήταν ένας από τους πρώτους που το έπραξε, με ανιδιοτέλεια. Ένα μεγάλο ευχαριστώ στον Βαγγέλη Ηλιόπουλο περίπου οκτώ χρόνια μετά.
