Ο ΟΡΟΣ ΤΗΣ ΕΠΑΓΓΕΛΜΑΤΙΚΗΣ ΕΞΟΥΘΕΝΩΣΗΣ (BURN OUT): ΤΙ ΕΙΝΑΙ, ΤΑ ΑΙΤΙΑ ΤΗΣ, ΤΑ ΣΥΜΠΤΩΜΑΤΑ ΤΗΣ ΚΑΙ ΠΩΣ ΜΠΟΡΕΙ ΝΑ ΠΡΟΛΗΦΘΕΙ
Ο όρος επαγγελματική εξουθένωση (η ελληνική απόδοση του αγγλικού όρου «burnout») εμφανίστηκε για πρώτη φορά στη βιβλιογραφία το 1974, όταν ο Freudenberger (1974) περιέγραψε ένα σύνολο συμπτωμάτων υπερκόπωσης, που παρατήρησε σε επαγγελματίες που εργάζονταν στο χώρο της ψυχικής υγείας.
Αν θέλαμε να ορίσουμε τον όρο αυτό, θα λέγαμε ότι η επαγγελματική εξουθένωση είναι ένα σύνδρομο σωματικής και ψυχικής εξάντλησης, που παρουσιάζεται σε άτομα που έχουν επαγγελματική σχέση με άλλους ανθρώπους (Maslach, 1982).
Ειδικότερα ο εργαζόμενος χάνει το ενδιαφέρον του και τα θετικά συναισθήματα για τους ασθενείς ή πελάτες του, τους μαθητές, τους συναδέρφους του κ.λπ., παύει δηλαδή να είναι ικανοποιημένος από την εργασία και την απόδοσή του και αναπτύσσει μια αρνητική εικόνα εαυτού.
Ποιες είναι οι τρεις διαστάσεις της επαγγελματικής εξουθένωσης
- Συναισθηματική Εξάντληση(Emotional Exhaustion): Το άτομο έχει την εντύπωση ότι δεν είναι σε θέση να προσφέρει στους άλλους. Χαρακτηρίζεται από αίσθημα ψυχικής κόπωσης και έλλειψη ενέργειας.
- Αποπροσωποποίηση (Depersonalization) : Δείχνει πόσο συχνά το άτομο εκφράζει αρνητικά συναισθήματα και εκδηλώνει κυνική συμπεριφορά στο χώρο εργασίας του (Κάντας, 1995Gil-Monte, & Peirο, 1996).
- Έλλειψη προσωπικής επίτευξης (Personal accomplishment) : Το άτομο έχει την τάση να κρίνει αρνητικά τον εαυτό του και ειδικότερα τη δουλειά του.
Ποια είναι τα αίτια της επαγγελματικής εξουθένωσης
Η επαγγελματική εξουθένωση δεν εμφανίζεται ξαφνικά, ως συνέπεια κάποιου αγχογόνου ερεθίσματος, αλλά είναι αποτέλεσμα χρόνιου συσσωρευμένου στρες, που δημιουργεί στον εργαζόμενο το αίσθημα ότι τα ψυχικά του αποθέματα δεν επαρκούν για να «τα βγάλει πέρα» στον εργασιακό του χώρο.
Ειδικότερα, οι κυριότεροι αιτιολογικοί παράγοντες του φαινομένου της επαγγελματικής εξουθένωσης φαίνεται ότι είναι:
Α) Περιβαλλοντικοί παράγοντες: Εργασιακές συνθήκες (π.χ. υπερβολικός φόρτος εργασίας, ασάφεια καθηκόντων, άκαμπτη και αυταρχική διοίκηση).
Β) Ατομικοί παράγοντες: Η προσωπικότητα του κάθε ατόμου (εσωστρέφεια, τελειομανία), η αίσθηση του ελέγχου (απόδοση δυσκολιών σε εξωτερικούς παράγοντες), οι υπερβολικές προσδοκίες του ατόμου από την εργασία του.
Σύμφωνα με την Pines (1993), οι άνθρωποι που δεν είναι αφοσιωμένοι στη δουλειά τους και που δεν έχουν συναισθηματική επένδυση στη δουλειά τους, δεν πρόκειται να υποστούν επαγγελματική εξουθένωση. Αντίθετα, εκείνοι που είναι αφοσιωμένοι στη δουλειά τους, που αισθάνονται ότι η δουλειά τους νοηματοδοτεί τη ζωή τους αλλά που παράλληλα αισθάνονται ότι έχουν αποτύχει στον εργασιακό τομέα, φαίνεται να είναι περισσότερο επιρρεπείς στην επαγγελματική εξουθένωση.
Ποια είναι τα συμπτώματα και οι πιθανές ενδείξεις της επαγγελματικής εξουθένωσης
- Οι κεφαλαλγίες, η υπερένταση,
- οι γαστρεντερικές διαταραχές,
- οι διαταραχές διατροφής,
- οι μεταβολές του σωματικού βάρους,
- οι καρδιαγγειακές διαταραχές,
- η έντονη αίσθηση κόπωσης και αδυναμίας,
- οι διαταραχές στον ύπνο,
- η υπερβολική κατανάλωση καφεΐνης, καπνού και αλκοόλ,
- οι συχνές απουσίες από την εργασία,
- οι δυσκολίες στη συγκέντρωση,
- ατυχήματα και λανθασμένες εκτιμήσεις στη λήψη αποφάσεων,
- απρόσωπη συμπεριφορά, ευερεθιστότητα, κυνικότητα.
Πώς μπορεί να προληφθεί το φαινόμενο της επαγγελματικής εξουθένωσης στο χώρο της εκπαίδευσης;
Α) Ατομικό επίπεδο: Έγκαιρη διάγνωση των συμπτωμάτων, εκμάθηση τεχνικών χαλάρωσης, στήριξη από το φιλικό περιβάλλον.
Β) Οργανωτικό-διοικητικό επίπεδο: Ορθότερος σχεδιασμός της εκπαιδευτικής διαδικασίας, δυνατότητα διαρκούς επιμόρφωσης, συμβουλευτικές εποπτείες, σχεδιασμός καινοτόμων εκπαιδευτικών προγραμμάτων.
Σε σχετική έρευνα που πραγματοποιήθηκε στην Κύπρο, σε εκπαιδευτικούς της πρωτοβάθμιας εκπαίδευσης, διαπιστώθηκε ότι για την αντιμετώπιση της επαγγελματικής εξουθένωσης οι εκπαιδευτικοί χρησιμοποιούν τις παρακάτω στρατηγικές αντιμετώπισής της:
Α) Δημιουργία σχέσεων συνεργασίας με τους συναδέλφους.
Β) Έγκαιρος και υπεύθυνος προγραμματισμός στη μαθησιακή διαδικασία.
Γ) Υιοθέτηση καλών διαπροσωπικών σχέσεων συνεργασίας και αμοιβαίας εμπιστοσύνης με τους γονείς των μαθητών.
Δ) Αναζήτηση των θετικών στοιχείων σε κάθε κατάσταση.
Ε) Συζήτηση με φίλους, σύζυγο-σύντροφο και συναδέλφους.
(Τσιάκκιρος & Πασιαρδής, 2002).
Κλείνοντας, ο ίδιος ο εργαζόμενος ως επαγγελματίας οφείλει να καταβάλει προσπάθεια ελέγχου των παραμέτρων που του προκαλούν επαγγελματικό άγχος, να αναγνωρίσει εγκαίρως τα συμπτώματα και να ζητήσει βοήθεια από ειδικούς.
Ιωάννης Κυργιόπουλος
Ψυχολόγος (Msc Σχολικής Ψυχολογίας)
E–mail: johnkyr76@yahoo.gr
Τηλ. Επικοινωνίας: 6972868960
