Γράφει η Μαρία Ντούνη
Ο σουρεαλισμός είναι ένα κίνημα που δεν καθόρισε μια συγκεκριμένη αισθητική αντίληψη. Βασική επιδίωξη των σουρεαλιστών ήταν η απελευθέρωση του πλούτου του υποσυνείδητου και η αναζήτηση της γνώσης των άδυτων της ανθρώπινης ψυχής μέσω του αυτοματισμού.
Οι πίνακες των σουρεαλιστών μπορούν να καταταγούν σε δύο βασικές κατηγορίες:
1. Σε αυτήν την κατηγορία που ο Νταλί ονομάζει «ονειρικά αντικείμενα ζωγραφισμένα στο χέρι» χρησιμοποιούνταν συμβατικές βασικά τεχνικές για να αποδοθούν φανταστικές εικόνες.
2. Αυτή αντίθετα χαρακτηρίζεται από την επινόηση νέων τεχνικών, όπως το φροτάζ, η χαλκομανία, το φυμάζ και το γκρατάζ.
Και στις δύο πάντως περιπτώσεις στόχος των σουρεαλιστών είναι να αναμίξουν το λογικό με το άλογο, να εμπλέξουν τα όνειρα με τα στοιχεία του τυχαίου και να φτιάξουν μια υπέρ-πραγματικότητα.
Στη διδασκαλία – δραστηριότητά μου, αφού αρχικά ασχολήθηκα μόνο με τη δεύτερη κατηγορία τρόπου έκφρασης των σουρεαλιστών και μάθαμε με τα παιδιά τη τεχνική που εφάρμοσε ο Ερνστ, το φροτάζ. Έπειτα αποφάσισα να δείξω στα παιδιά και έναν άλλο τρόπο ζωγραφικής που εφάρμοσε ένας επίσης γνωστός ζωγράφος σουρεαλιστής, ο Μιρό. Παρακάτω θα σας παρουσιάσω πως τελικά διαμορφώθηκε ο σχεδιασμός των δραστηριοτήτων.
ΣΧΕΔΙΑΣΜΟΣ ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΩΝ:
Αρχικά θα παρουσιάσω στα παιδιά έργα σουρεαλιστών ζωγράφων και θα τους ρωτήσω αν μοιάζουν μεταξύ τους (τα έργα του Magritte: Grande Famille, Son of Man, Golconde, του Miro: Paysage Katalan, Senzo Titolo, Dali: Apparition of Face and Fruit Dish on a Beach καθώς και του Tanguy: Indefinite Divisibility). Αφού διαπιστωθεί πως τα έργα δεν μοιάζουν και ως προς τα χρώματα και ως προς τα σχήματα, καθώς επίσης και ότι το θέμα του πίνακα δεν είναι εύκολα αναγνωρίσιμο κάποιες φορές, τότε θα τους πω ότι εκείνη την εποχή κάποιοι ζωγράφοι ήταν όλοι μαζί μια ομάδα, οι «υπερρεαλιστές». Οι ζωγραφιές αυτών των ζωγράφων μπορεί να είναι πολύ διαφορετικές μεταξύ τους, αλλά αυτοί οι ζωγράφοι ανήκουν στην ίδια ομάδα διότι είχαν κοινή έμπνευση, δηλαδή οι ιδέες τους έβγαιναν από τον ίδιο χώρο. Αυτός ο χώρος είναι τα όνειρά τους.
Οι ερωτήσεις οι οποίες θα μπορούσαν να ειπωθούν για την προσέγγιση των σουρεαλιστικών εικόνων που θα δείξω σε πρώτη φάση στα παιδιά θα μπορούσαν να είναι οι εξής:
– Σας αρέσουν αυτές οι εικόνες;
– Μοιάζουν μεταξύ τους;
– Καταλαβαίνετε τι δείχνουν αυτές οι ζωγραφιές; Τι βλέπετε;
Έπειτα θα περάσουμε στη επόμενη φάση της διδασκαλίας και, αφού τους δείξω τρεις πίνακες του Μιρό (Senso Titolo, Illustration II, singing fish ) οι οποίοι έχουν κοινά χαρακτηριστικά και θα σχολιάσουμε τα σχήματα, τα χρώματα, τον τρόπο που ζωγραφίζει και το αν είναι αναγνωρίσιμο το θέμα του, μιας και ο Μιρό ζωγράφιζε με έναν ιδιαίτερο τρόπο. Συγκεκριμένα, η ελεύθερη «καλλιγραφία» των έντονα χρωματισμένων μορφών του, οδήγησε τον Μπρετόν στο να τον αποκαλέσει «ο πιο σουρεαλιστής απ’ όλους μας».
Έπειτα θα τους πω να συνθέσουμε όλοι μαζί μια εικόνα που να παρουσιάζουμε την αγάπη και την ειρήνη, όπως τη φαντάζονται, μέσα από σχήματα και έντονα χρώματα ελεύθερα πάνω στο χαρτί, όπως θα έκανε ο Μιρό. Θα έχω ετοιμάσει ψεκαστήρια (αυτοματισμός) με διαλυμένα χρώματα μέσα τέμπερας, πινέλα μικρού και μεγάλου μεγέθους καθώς και ένα πιάτο με αρκετά χρώματα τέμπερας.
Επίσης σε ένα τραπεζάκι θα έχω μια μεγάλη κόλλα ακουαρέλα όπου τα παιδιά, ένα – ένα και με όποιο τρόπο επιθυμούν (ψεκαστήρια – πινέλα) θα αποτυπώνουν ελεύθερα πάνω στο χαρτί ότι φαντάζονται.
Το θέμα που θα τους πω να ζωγραφίσουν θα είναι αγάπη και ειρήνη, ένα θέμα που δύσκολα τα παιδιά θα έδιναν – ζωγράφιζαν μια μορφή, άρα η φαντασία τους για το πώς θα έφτιαχναν την εικόνα δε θα περιοριζόταν από κάποιες μορφές και σχήματα, πετυχαίνοντας έτσι την ελευθερία και την ανάπτυξη της φαντασίας.
Έτσι λοιπόν δύο δύο τα παιδιά θα πλησιάζουν το τραπέζι με την κόλλα, θα διαλέγουν με τι θέλουν να ζωγραφίσουν και θα προσθέτουν τη δική τους πινελιά, έπειτα θα επιστρέφουν στη παρεούλα. Αυτή η διαδικασία θα πραγματοποιηθεί για όλα τα παιδιά.
Ερωτήσεις που εξυπηρετούν την παραπάνω διδασκαλία:
-Μοιάζουν μεταξύ τους;
-Μ βλέπετε στην εικόνα;
– Έχει φωτεινά ή σκοτεινά χρώματα;
– Υπάρχουν σχήματα στην εικόνα;
– Καταλαβαίνετε τι ζωγραφίζει εδώ ο ζωγράφος / ο Μιρό;
– Σας αρέσουν οι εικόνες;
-Πως νιώθετε όταν τις κοιτάτε; Χαρούμενοι ή λυπημένοι;
Υλικά που χρησιμοποιήθηκαν για την υλοποίηση της πρώτης διδασκαλίας-δραστηριότητας
1. τρία έργα του Μιρό(Senso Titolo, Illustration II, singing fish )
2. κόλλα ακουαρέλας
3. πινέλα διαφόρων μεγεθών
4. τέσσερα ψεκαστήρια
5. τέμπερα
Στόχοι πρώτης διδασκαλίας – δραστηριότητας:
• Να διακρίνουν τα παιδιά την ομορφιά στα έργα τέχνης με τα οποία έρχονται σε επαφή
• Να αναπτύξουν ενδιαφέρον για την καλλιτεχνική δημιουργία καθώς και την επιθυμία να συμμετέχουν στις καλλιτεχνικές δραστηριότητες
• Να μπορούν να παρατηρήσουν και να περιγράψουν ένα έργο
• Με τις δραστηριότητες να προωθείται η δημιουργικότητα των παιδιών και να ερεθίζεται η φαντασία τους
• Να καλλιεργείται η αισθητική τους αντίληψη
• Ενθαρρύνονται να αναπτύξουν τη γλώσσα και την επικοινωνία
Όσον αφορά τη δεύτερη δραστηριότητα θα έχει ως αντικείμενο τη μέθοδο φροτάζ με την οποία δημιούργησε – ζωγράφισε ο Μαξ Ερνστ. Αρχικά θα έχω επιλέξει τρεις εικόνες. Μια από το ρεύμα του ρεαλισμού και δύο από το σουρεαλισμό, διαφορετικές μεταξύ τους. Και τα τρία έργα είναι νεκρές φύσεις. Αρχικά θα δείξω στα παιδιά μια νεκρή φύση του Μιρό και μια ιμπρεσσιονιστική( Νεκρή φύση με φρούτα- Σεζάν) . Θα τα παροτρύνω με κατάλληλες ερωτήσει να μου πουν διαφορές ως προς τα χρώματα, τα σχήματα, την κατανόηση του θέματος κ.λπ.
Έπειτα θα κρατήσω μόνο τη νεκρή φύση του Μιρό και θα εμφανίσω μια νεκρή φύση του Μαξ Ερνστ(le moeurs des feuilles), δημιουργημένη με τη μέθοδο φροτάζ. Θα τους πω να συγκρίνουν και αφού τονιστούν οι διαφορές θα τους πω πως «και οι δύο αυτοί ζωγράφοι είναι στην ίδια ομάδα και ας ζωγραφίζουν με διαφορετικό τρόπο, γιατί όπως είπαμε και πριν, οι ιδέες τους για το τι θα ζωγραφίζουν βγαίνουν από τα όνειρά τους».
Μετά θα κρατήσω μόνο το έργο του Μαξ Ερνστ και θα εμφανίσω και άλλα του ίδιου καλλιτέχνη(le moeurs des feuilles, la foret petrifiee, forest and sun, untitled, Le val, d’Olivier). Θα ζητήσω από τα παιδιά να μου πουν αν βλέπουν ομοιότητες και διαφορές. Αφού μιλήσουμε για τους πίνακες, θα τους πω πως ο τρόπος που ζωγραφίζει ο Μαξ Ερνστ λέγεται φροτάζ. Θα τους ρωτήσω εάν φαντάζονται με ποιο τρόπο μπορεί να ζωγραφίζει ο ζωγράφος αυτός, πως γίνεται αυτή η μέθοδος. Αφού μεσολαβήσουν κάποιες απαντήσεις από μέρους των παιδιών και ακούσω τις ιδέες τους (με αυτόν τον τρόπο ελπίζω να κάνω τη φαντασία των παιδιών να δουλέψει), μετά θα εξηγήσω στα παιδιά πως γίνεται και θα τους δείξω μια φωτογραφία του ίδιου του Ερνστ που δουλεύει στο εργαστήριό του με την τεχνική φροτάζ.
Έπειτα, αφού ολοκληρωθεί αυτό το μέρος της διδασκαλίας, θα περάσουμε στην επόμενη φάση στην οποία τα παιδιά θα δημιουργήσουν το δικό τους πίνακα με τη μέθοδο φροτάζ. Πριν όμως την υλοποίηση του έργου, θα τους φέρω σε επαφή με νέα υλικά για τα παιδιά, όπως τα διαφορετικά είδη μολυβιών, μαλακά και σκληρά, το τεχνητό κάρβουνο και το φυσικό. Θα τους εξηγήσω αρχικά τη διαφορά από μολύβι σε μολύβι, δίνοντας τους χαρτί, στο οποίο θα πειραματιστούν με τα ίχνη ως προς το πάχος, το χρώμα και γενικά τη ματιέρα. Αφού δουν κάποιες διαφορές στα μολύβια, θα τους πω ότι για το αποτέλεσμα ενός πίνακα δεν παίζουν μόνο ρόλο τα μολύβια, αλλά και το χαρτί. Θα τους δείξω τρία διαφορετικά είδη χαρτιού (ριζόχαρτο, 0,60 gram και λεπτό χαρτί τυλίγματος) και θα τα αφήσω να πιάσουν για να καταλάβουν τη διαφορά από χαρτί σε χαρτί.
Τέλος, θα χωρίσω σε δυο ομάδες τα παιδιά και θα τους μοιράσω υλικά από τη φύση και κάποια τεχνητά (δυστυχώς ο χώρος του σχολείου δεν προσφέρεται για τη συλλογή αντικειμένων από τα ίδια τα παιδιά) και στη μία ομάδα θα ζητήσω να μου φτιάξουν με τα υλικά που τους δίνω τη φύση του «αγρού» όπως τη φαντάζονται, και η δεύτερη ομάδα να φτιάξουν τη θάλασσα όπως τη φαντάζονται και βέβαια και οι δυο ομάδες θα χρησιμοποιήσουν μέθοδο φροτάζ.
Ερωτήσεις που εξυπηρετούν τη σύγκριση μεταξύ της νεκρής φύσης του ιμπρεσσιονισμού και της νεκρής φύσης του σουρεαλισμού:
– Βλέπετε κάτι κοινό ανάμεσα στους δύο πίνακες;
– Τι διαφορές βλέπουμε;
– Αν συγκρίναμε τα χρώματά τους, τι θα λέγαμε για τον έναν και τι για τον άλλον;
– Καταλαβαίνεις τι δείχνει ο ένας πίνακας και τι ο άλλος;
Ερωτήσεις που εξυπηρετούν τη σύγκριση της νεκρής φύσης του Μιρό και της νεκρής φύσης του Ερνστ, καθώς και ερωτήσεις για τα έργα του Μαξ Ερνστ:
– Έχουν ομοιότητες και διαφορές;
– Τι χρώματα χρησιμοποιούνται στον έναν και τι στον άλλον;
– Μήπως καταλαβαίνετε με τι υλικό ζωγράφισε ο Ερνστ;
– Μήπως μπορείτε να καταλάβετε ποιον τρόπο χρησιμοποίησε ο Ερνστ (δείχνω το έργο του) προκειμένου να δημιουργήσει αυτή τη ζωγραφιά
Υλικά που χρησιμοποιήθηκαν για την υλοποίηση της δεύτερης
διδασκαλίας-δραστηριότητας:
1. δύο εικόνες για σύγκριση (ένα έργο σουρεαλισμού- Μιρό και ένα του ιμπρεσσιονισμού- Σεζάν)
2. πέντε έργα του Μαξ Ερνστ με τη μέθοδο φροτάζ
3. μία φωτογραφία με τον Ερνστ στο εργαστήρι του καθώς δημιουργεί με τη μέθοδο φροτάζ
4. φυσικό κάρβουνο
5. τεχνητό κάρβουνο
6. μολύβια: Β, 2Β, 3Β, 4Β, 8Β, ΗΒ, 5Η, 6H
7. διαφορετικά είδη χαρτιού (0,60 γρ., ριζόχαρτο, χαρτί περιτυλίγματος)
8. αποξηραμένα φύλλα διαφόρων ειδών
9. αποξηραμένες φέτες πορτοκαλιού
10. ένα κομμάτι μικρό ξύλο
11. αστερίες
12. κοχύλια
13. πέτρες
14. κομμάτια πλέγματος – διχτυού
Στόχοι δεύτερης διδασκαλίας – δραστηριότητας
• Να παρατηρήσουν και να περιγράψουν τα έργα (σουρεαλιστικό – ιμπρεσιονιστικό)
• Να προσεγγίσουν τη διαφορά μεταξύ ενός ιμπρεσιονιστικού και ενός σουρεαλιστικού έργου
• Να καταλάβουν πόσο διαφορετικά έργα δημιουργούσαν οι ζωγράφοι που άνηκαν στον υπερρεαλισμό
• Να γνωρίσουν μια νέα μέθοδο, τη μέθοδο φροτάζ
• Να γνωρίσουν νέα υλικά (διαφορετικά είδη χαρτιού, μολυβιών, τεχνητό και φυσικό κάρβουνο) και να αποκτήσουν την εμπειρία χρησιμοποιώντας τα
Οι φωτογραφίες από την εφαρμογή των δραστηριοτήτων στην τάξη αποδεικνύουν ότι αξίζει να τις δοκιμάσετε!
