Το Κουτί του Σιλάν και Τα Παπούτσια των Άλλων είχαν δείξει την ποιότητα των ιδεών και της γραφής της. Τα αγάπησαν πολλοί αυτά τα δυο βιβλία. Αλλά που να δείτε τι ήρθε τώρα: Ένα σχολείο ταρακουνημένο, ένα πραγματικό μανιφέστο εκπαίδευσης που συντάσσεται με όλες τις προοδευτικές φωνές του κόσμο και αναποδογυρίζει το βαρετό, απρόσωπο, συμβατικό σχολείο.
Η συζήτηση μαζί της αποκαλύπτει όχι μόνο έναν άνθρωπο που έγραψε κάτι πολύ συνειδητοποιημένα αλλά μια δημιουργό που αναζήτησε το νέο και το απέδωσε με θαυμάσιο τρόπο.
Η Άλκηστη Χαλικιά με το Ταρακουνημένο Σχολείο της σε #Συνέντευξη στο #ELNIPLEX.
Ποιες είναι οι δικές σου εμπειρίες από την ελληνική εκπαίδευση και τι είδες στη Μεγάλη Βρετανία;
Είναι δύσκολο να συγκρίνω τις δύο χώρες γιατί στη Μ. Βρετανία πήγα μόνο για μεταπτυχιακές σπουδές. Αν πρέπει να πω κάτι σχηματικά, σαν γενική αίσθηση και με μια δόση χιούμορ, είναι πως η έννοια των Άγγλων καθηγητών είναι να τα λένε αρκετά απλά ώστε να είναι εύκολα για τους φοιτητές. Αντίθετα, η έννοια των Ελλήνων καθηγητών είναι να μην τα λένε απλά και νομίσουν οι φοιτητές ότι είναι εύκολα!
Από πού έρχεται το Ταρακουνημένο Σχολείο; Από τα σχολεία εργασίας του Dewey, το Σάμερχιλ του Νηλ, τα συνεργατικά σχολεία του Φρενέ; Ποιες είναι οι θεωρητικές του καταβολές;
Το Ταρακουνημένο έρχεται κατευθείαν μέσα από τις αίθουσες και τις αυλές των σχολείων, από τη βιωματική μάθηση των μουσείων και την απελευθερωτική δύναμη της τέχνης. Έρχεται ακόμη, από τα γέλια και τα κλάματα των παιδιών, τις ασήκωτες τσάντες και τις ακόμη πιο ασήκωτες επιπλήξεις. Έρχεται από τα μάτια που διψούν να μάθουν χωρίς να πλήττουν.
Από τη μαραμένη αυτοπεποίθηση που ποτίζεται και ισιώνει όταν το μάθημα ζητά επινόηση και φαντασία. Από την ψυχική συνάντηση της συνεργασίας και την απέκδυση της εξουσίας που δίνει η έδρα.
Όλες οι θεωρητικές προσεγγίσεις που ανέφερες, αγγίζουν αυτά τα θέματα λίγο- πολύ και είναι αποτέλεσμα καθημερινής τριβής μέσα στην τάξη. Δεν είναι τυχαίο άλλωστε πως διατυπώθηκαν από ανθρώπους που ήταν δάσκαλοι οι ίδιοι (τουλάχιστον οι δύο από τους τρεις) και τα εφάρμοσαν στην πράξη. Η άποψη με την οποία ταυτίζομαι περισσότερο είναι αυτή του Sir Ken Robinson που μιλάει για αναστροφή των αναλυτικών προγραμμάτων εκπαίδευσης παγκοσμίως και τοποθετεί τις τέχνες και τη δημιουργικότητα στο επίκεντρο της σχολικής ζωής.
Ας περπατήσουμε σε οκτώ βασικά αξιακά του στοιχεία…
Θα απαντήσω αναγκαστικά με γενικές θέσεις σχετικά με τα θέματα που θέτεις, αν και οι φωτεινές εξαιρέσεις σε ανθρώπινο δυναμικό που υπάρχουν σε πολλά σχολεία, είναι αυτές που μας επιτρέπουν να οραματιζόμαστε ένα άλλο σχολείο.
Α. Περιβάλλον. Συναρμογή με τη φύση. Μέσα στη φύση.
Η φύση είναι η πρώτη Δασκάλα που χρειάζεται να έχουμε. Μας εξοικειώνει με τον κύκλο της ζωής και μας τοποθετεί στη σωστή θέση μέσα στο σύμπαν.
Στις πόλεις και το τεχνητό περιβάλλον είναι όλα κατορθωτά και αυτό δίνει μια λανθασμένη εντύπωση παντοδυναμίας στον άνθρωπο. Μέσα στο δάσος, στο λιβάδι, δίπλα στο ποτάμι, στη θάλασσα, κάτω από τον ουρανό, αντιλαμβανόμαστε το σωστό μας μέγεθος, αυτό ενός μεσαίου μεγέθους πλάσματος με δυνατό μυαλό μεν και πεπερασμένη δύναμη δε.
Β. Αρχιτεκτονική. Αισθητική. Λειτουργικότητα
Τα απρόσωπα κτήρια που έχουμε για σχολεία, με τα ισοπεδωτικά από κάθε άποψη ονόματα, 32ο, 68ο και 7ο κλπ, είναι από μόνα τους αρκετά απωθητικά ώστε να μη χαίρεται κανείς να βρίσκεται εκεί. Δεν είναι μόνο τα χρήματα που λείπουν για να βελτιωθούν, είναι κυρίως η αισθητική που αντανακλά τις ιδέες μας για την παιδεία.
Μια αισθητική συντηρητική, που αδιαφορεί για την τέχνη, το παιχνίδι και την πρωτοπορία. Μια αισθητική που αντιλαμβάνεται την παιδικότητα σαν ροζ σύννεφο με κίτρινες πεταλουδίτσες, εκτυπωμένες από τον υπολογιστή.
Γ. Τεχνολογία. Προσβασιμότητα. Αειφορία
Απαραίτητος ο εξοπλισμός. Γίνεσαι μάστορας χωρίς κατσαβίδι και πένσα; Πώς θα γίνεις μαθητής και δάσκαλος χωρίς βιβλιοθήκες, χωρίς υπολογιστές που να λειτουργούν, χωρίς αναλώσιμα, χωρίς σύστημα ήχου, χωρίς γήπεδα, εργαστήρια φυσικής, υλικά ζωγραφικής κλπ; Δεν είναι πολυτέλεια αυτά, είναι εκ των ουκ άνευ.
Δ. Out of the box. Μαξιλάρια, πουφ, αιώρες.
Πρέπει να διαχωρίσουμε την αυτοκυριαρχία από την πειθαρχία, τα όρια και τους κανόνες από την απειλή της τιμωρίας. Αν φοβόμαστε πως θα γκρεμιστεί το οικοδόμημα της συνοχής μιας τάξης, όταν θα αφήσουμε τα παιδιά να πάρουν θέσεις χαλάρωσης ή μη συμβατικές στάσεις διαβάσματος, τότε μάλλον δεν την κατακτήσαμε ποτέ.
Αν η τήρηση των κανόνων δεν βασίζεται σε μια αμοιβαία συνεννόηση, σε έναν αμοιβαίο σεβασμό, θα τινάζεται στον αέρα κάθε φορά που γυρίζουμε την πλάτη στον πίνακα.
Ε. Διαρκώς προσβάσιμη Βιβλιοθήκη
Δεν θα έπρεπε να είναι αυτονόητο σε χώρο που επιδιώκεται η γνώση; Δεν μπορώ να φανταστώ τίποτα πιο ταιριαστό για ένα χώρο σχολείου, από μια βιβλιοθήκη ζωντανή, ανοιχτή, «λάμπουσα».
ΣΤ. Βιωματική μάθηση
Η αξία της είναι αποδεκτή από όλους πιστεύω και πολλοί εκπαιδευτικοί την εντάσσουν στην καθημερινότητά τους με τους μαθητές. Αναπτύχθηκε ιδιαίτερα στα μουσεία, βρίσκει εφαρμογή πλέον σε πολλούς χώρους και σε διαφορετικά γνωστικά αντικείμενα. Για μένα, είναι ισοδύναμη της παιγνιώδους μάθησης. «Έλα να παίξουμε για να καταλάβουμε καλύτερα». Αυτό είναι η βιωματική μάθηση.
Ζ. Ευθύτητα. Επικοινωνία με τους γονείς
Το σχολείο και η οικογένεια είναι συγκοινωνούντα δοχεία. Δεν πάσχει ο ένας χωρίς να επηρεάζεται ο άλλος. Συχνά, οι γονείς κωφεύουν. Συχνά το σχολείο αδιαφορεί. Συχνά οι γονείς απαιτούν το σχολείο να παίξει το δικό τους ρόλο (όρια στα παιδιά, αγωγή κλπ). Συχνά, το σχολείο ζητά από τους γονείς να καλύψουν τα δικά του κενά (παράλογες απαιτήσεις εργασίας στο σπίτι, ασκήσεις σε μη διδαγμένα αντικείμενα κλπ).
Το σχολείο έχει την ευθύνη να καθοδηγεί και τους γονείς. Οι γονείς έχουν την υποχρέωση να είναι αρωγοί του σχολείου. Χρειάζεται να ανακτηθεί ο αμοιβαίος σεβασμός και να ενισχυθεί η συνεργασία τους.
Η. Αφορμές για γιορτές, εκδηλώσεις, αξιοποίηση της φαντασίας
Μαθαίνουμε καλύτερα όταν χαιρόμαστε.
Οι εκδηλώσεις μας δίνουν ακριβώς αυτή τη δυνατότητα τα παιδιά: να ερευνούν, να συνθέτουν, να επινοούν και να δημιουργούν σε κλίμα χαράς, χρησιμοποιώντας όλο τους το σώμα μας που συχνά ξεχνάμε ότι έχουν και μάλιστα, με ιδιαίτερες ανάγκες σε κίνηση.
Το δεξί ημισφαίριο του εγκεφάλου μας, έχει τεράστιες δυνατότητες να μας προσφέρει και το παραμελούμε μέσα στο σχολείο. Προάγουμε την αναλυτική, παραγωγική σκέψη που είναι χρήσιμη στις θετικές επιστήμες, ελάχιστα όμως καλλιεργούμε τη συνθετική-αποκλίνουσα σκέψη της επινόησης, της δημιουργικότητας, της φαντασίας. Δηλαδή, από τα δύο ημισφαίρια του εγκεφάλου μας, εξασκούμε ουσιαστικά μόνο το ένα. Δεν πρέπει να αποκαταστήσουμε αυτήν την αδικία εις βάρος του ίδιου μας του εαυτού;
Οι συμβολισμοί που παρατηρούμε στο βιβλίο είναι μια ανάγνωση σε ένα δεύτερο επίπεδο: το σχολείο μέσα σε ένα κουτί, αναποδογύρισμα, ταρακούνημα, μετάβαση με ποδήλατο και rope sliding, συνεργασία κ.α. Πες μου πώς τρύπωσαν αυτά τα παράλληλα αφηγηματικά στοιχεία; Μήπως ξεκίνησες από αυτά;
Η εικόνα ενός σχολείου που θέλει ένα γερό ταρακούνημα κι έχει ανάγκη από φρέσκο αέρα ήταν η εικόνα στο μυαλό μου που συμπύκνωνε αυτά που ήθελα να πω. Τα υπόλοιπα στοιχεία, ήρθαν μετά.
Δεν αποδέχομαι ως θέσφατο και στατικό το σύστημα εκπαίδευσης που συντηρείται με χιλιάδες χαμένες ώρες ανούσιας εργασίας στο σπίτι, με χιλιάδες ευρώ σε φροντιστήρια και που τελικά παίρνει κακό βαθμό τόσο από τα ίδια τα παιδιά, όσο και από φορείς όπως η PISA.
Όταν οι καθηγητές των Παν/μίων μας μιλούν για φοιτητές που δεν γνωρίζουν ούτε τα στοιχειώδη ξεκινώντας τις σπουδές τους, τότε κάτι δεν πάει καθόλου καλά. Πρέπει να αναποδογυρίσουμε τα συστήματα, τα προγράμματα, να έρθουν τα πάνω-κάτω για να μπορέσουμε να φανταστούμε μια νέα τάξη και να αρχίσουμε να την υλοποιούμε.
Πώς διαχειριζόμαστε ένα παιδί που συνήθως δικαιολογημένα δεν του αρέσει το σχολείο;
Με αγάπη και κατανόηση, όπως κάθε παιδί. Οι επιδόσεις σίγουρα δεν αποτελούν προϋπόθεση για την αγάπη.
Δείχνουμε στα παιδιά μας ως γονείς ή εκπαιδευτικοί πώς μπορούν να πορευτούν με το παράδειγμά μας.
Όπως εμείς, βρίσκουμε τη λεπτή εκείνη ισορροπία που μας επιτρέπει να υπάρχουμε και να λειτουργούμε σε χώρους και καταστάσεις που δεν αποδεχόμαστε πλήρως αλλά με τη στάση προσπαθούμε να γινόμαστε φορείς της αλλαγής, τον ίδιο δρόμο δείχνουμε και στα παιδιά. Δεν σου αρέσει το σχολείο; τότε κάνε το καλύτερο που μπορείς, με τις δικές σου δυνάμεις για να το βελτιώσεις. Σίγουρα, δεν αποτελεί λύση να το πετροβολάς.
Μίλησέ μας για τα συναισθήματά σου όταν είδες το ταρακουνημένο σχολείο σου να έχει εικόνες;
Έκπληξη για το πόσο ζωντανή μπορεί να γίνει μια εικονογράφηση, χαρά για το πόσα νέα στοιχεία μπορεί να προσθέσει στο βιβλίο, ικανοποίηση για την ταύτιση με τα πρότυπα που έχει η Ίρις στο μυαλό της και τελικά, ευγνωμοσύνη για την καλή του -μου τύχη! Ακόμη, κάθε φορά που το ξεφυλλίζ,ω ανακαλύπτω κάτι που δεν το είχα προσέξει πριν. Η Ίρις πρόσθεσε πολλά επίπεδα ανάγνωσης στο βιβλίο.
Τι χρειάζεται για να εγκαταλείψουμε αυτό το μοντέλο εκπαίδευσης το οποίο ανακατεύουμε καμιά 30αριά χρόνια τώρα και να πάει σε πιο «ταρακουνημένα» πράγματα; Είναι τόσο πιο έξυπνοι οι… «Φινλανδοί»;
Είναι πιο δύσκολο να ανακαινίσεις ένα νεοκλασικό σπίτι από το να χτίσεις ένα νέο.
Η δική μας σχέση με την παιδεία είναι πολύ παλιά αλλά και πολύ νέα ταυτόχρονα. Η μεγάλη ιστορία μας, η βαριά κληρονομιά της γλώσσας μας και των αρχαίων της φορέων, η ανάγκη να ξεκόψουμε γρήγορα από τα τετρακόσια χρόνια σκλαβιάς και να προλάβουμε τα υπόλοιπα κράτη της Δύσης, κάτι από όλα αυτά ή όλα μαζί έχουν προσδώσει ένα συντηρητικό χαρακτήρα στο εκπαιδευτικό μας σύστημα, που είναι κατά βάση, άτολμο. Φυσικά, και γίνονται βήματα και κατακτώνται, έστω με μεγάλη καθυστέρηση, αλλαγές αλλά χρειαζόμαστε περισσότερη ελευθερία, πρωτοτυπία, χιούμορ, επιμόρφωση, εμπιστοσύνη, συνεργασία, τόλμη, καλλιέργεια. Και τα χρειαζόμαστε σήμερα!
Άλκηστη Χαλικιά
Ένα σχολείο ταρακουνημένο –)
Δείτε ακόμα:
Τα παπούτσια των άλλων –)
Το κουτί του Σιλάν–)
Εκδόσεις Ίκαρος
