“Άγνωστες γυναίκες που δεν άλλαξαν τον κόσμο∙ και δεν όφειλαν”: ένα διαδικτυακό πρότζεκτ της Ντανιέλας Σταματιάδη

Καθώς περιδιαβαίνεις καμιά φορά στα social, βλέπεις και ενδιαφέροντα πράγματα πέραν της αναζήτησης δημοφιλίας και της συγκέντρωσης προσοχής. Βλέπεις, ας πούμε, απροσδόκητα έργα που αναπτύσσουν μια παράξενη δυναμική που σε πιάνει απροετοίμαστο να τη διαχειριστείς μεμιάς. Πάραυτα ενεργοποιείς τον επεξεργαστή σου, κοιτάζεις και ξανακοιτάζεις και, τέλος, αποφασίζεις να εξηγήσεις την ομορφιά και να την μεταδώσεις όπου μπορείς.

Ο λόγος της άχαρης εισαγωγής είναι το εικαστικό κοινωνικοδικτυακό πρότζεκτ με τον πρόχειρο τίτλο “Άγνωστες γυναίκες που δεν άλλαξαν τον κόσμο, και δεν όφειλαν” της  διακεκριμένης εικονογράφου Ντανιέλας Σταματιάδη που θα κρατήσει την προσοχή και την εκτίμηση πολλών. Όλα ξεκίνησαν κάπως έτσι:

“Πριν από κάτι μήνες έπαιζα στο photoshop και έφτιαξα αυτή τη γυναίκα.
Δεν ήξερα τι να την κάνω, δεν θεώρησα ότι είναι κάτι ιδιαίτερο, την πέταξα στο desktop, μετά την έβαλα σε ένα φάκελο. Ωστόσο κάθε φορά που έπεφτα πάνω της, άνοιγα το αρχείο, την κοιτούσα. Δεν είναι το σχέδιο, δεν είναι οι τεχνικές, οι υφές, η σύνθεση, τίποτα από όλα αυτά που με σκάλωνε. Νομίζω ότι είναι το βλέμμα της που λίγο σαν να με κοροϊδεύει, ή σαν να με βαριέται, που με κάνει να αναρωτιέμαι ποια θα μπορούσε να είναι, που μου θυμίζει φωτογραφία από ταυτότητα, ή από κάποιο άγνωστο μνημείο αγνώστων ανθρώπων.
Άραγε ποια είναι η ζωή της, πού ζει/έχει ζήσει, έχει αγαπηθεί; Αγαπάει; Δουλεύει; Φροντίζει ένα σπίτι; Είναι μόνη; Τα κάνει όλα και συμφέρει; Δεν κάνει τίποτα; Της φέρονται καλά; Τι βλέπει έξω από το παράθυρό της; Τι κρύβει στα μύχια των συρταριών της; Έχει σπίτι, παράθυρο και συρτάρια; Όλα αυτά, και κάθε φορά και κάτι άλλο αναρωτιέμαι.
Και κάπως έτσι μια μέρα αποφάσισα να φτιάξω κι άλλες τέτοιες γυναίκες άγνωστες, και λέω κάθε μέρα (ή κάθε όποτε) να φτιάχνω μια.
Γυναίκες που δεν άλλαξαν τον κόσμο, και δεν όφειλαν.
Αυτή είναι η άγνωστη Μαίρη.
Unknown Mary
#unknownwomen“

Αυτή ήταν η ανάρτηση της Ντανιέλας Σταματιάδη στις 25 Απριλίου 2022 στον τοίχο της στο facebook. Η Μαίρη εκείνη ήταν η πρώτη γυναικεία μορφή που αναρτούσε. Αλλά θα ήταν ακριβώς… η πρώτη. Ακολούθησαν κι άλλες… πολλές:

Όσο οι μέρες περνούσαν, εμφανίζονταν διαρκώς νέες κυρίες

“Κι άλλη μια κυρία. Όπως τα λέτε και εσείς, κάθε μια από αυτές μπορεί να έχει κάνει διαφορά στον δικό της μικρόκοσμο, στη δική της μικροκλίμακα. Μπορεί να έχει 25 γάτες που φροντίζει κάθε μέρα, μπορεί να έχει αναθρέψει παιδιά, μπορεί να έχει πάρει τα όπλα, μπορεί να έχει μια λαμπρή καριέρα, ή μια απλή δουλειά που την βοηθά να επιβιώσει.Μπορεί να είπε καλήμερα σε έναν κατσούφη περαστικό ή να τον έβρισε.Μπορεί να την νοιάζουν μόνο οι celebrities. Ή αν πήρε κιλά. Ή το ζάχαρο της, και το κουτάκι με τα χάπια της. Ή το κουτάκι του άντρα της. Μπορεί να την νοιάζει μόνο να κρύψει την ηλικία της. Ή τις μελανιές της. Μπορεί οτιδήποτε και τίποτα, και αυτό είναι το ζήτημα. Μπορεί να είναι μια από τις γυναίκες που δεν άλλαξαν τον κόσμο. Και δεν όφειλε. Unknown Eve”

Μου κίνησε το ενδιαφέρον. Και η εικαστική της εξωστρέφεια και το βαθύ νοηματικό περιεχόμενο του πρότζεκτ. Είχα κι εγώ κουραστεί να βλέπω άπειρες εκδόσεις με γυναίκες που ξεχώρισαν, που διέπρεψαν, που άλλαξαν τον κόσμο, που άλλαξαν τον Πειραιά, την Κυψέλη ή το Κακοσάλεσι, που η συνεχής επανάληψη του “Άγνωστες γυναίκες που δεν άλλαξαν τον κόσμο, και δεν όφειλαν” από την εικονογράφο χτύπησε φλέβα. Γιατί αυτά τα βιβλία που ωραιότατα και καλώς προβάλλουν σπουδαίες γυναίκες που τα κατάφεραν να λάμψουν, εμμέσως και άθελά τους υπονοούν ότι οι υπόλοιπες που δεν έγιναν ποτέ πρωτοσέλιδο, δεν έλαμψαν. Αλλά εγώ ξέρω κι εσείς ξέρετε, όλοι μας ξέρουμε κάποιες, λίγες ή περισσότερες, που λάμπουν σε αυτά τα λίγα, μικρά, αδιαφήμιστα που κάνουν. Έτσι,  απευθύνθηκα στη δημιουργό του παραπάνω πρότζεκτ και της ζήτησα να μου πει τα γιατί του. Τα γιατί της έμπνευσής της.

“Όπως αναφέρω και στο πρώτο σχετικό post που έκανα στο facebook, όλο αυτό το πρότζεκτ ξεκίνησε αυθόρμητα, χωρίς πλάνο και προσχεδιασμο. Πριν αρκετό καιρό καθώς έκανα τους συνηθισμένους πειραματισμούς στο photoshop δοκιμάζοντας τεχνικές, έφτιαξα μια γυναικεία προσωπογραφία. Συνήθως αυτά τα πειράματα δεν τα κρατάω, αλλά τη συγκεκριμένη γυναίκα για λόγους που δεν μου ήταν ακόμα σαφείς δεν ήθελα να την πετάξω. Την κοιτούσα κατά καιρούς με ένα ερωτηματικό, γιατί στ’ αλήθεια δεν ήξερα και τι να την κάνω. Στο μεταξύ το τελευταίο διάστημα παρατήρησα ότι ειδικά στον χώρο του παιδικού βιβλίου βγήκαν πολλά βιβλία για γυναίκες που έχουν έχει γίνει διάσημες λόγω των επιτευγμάτων τους. Όπως με κάθε καυτό και επίκαιρο, άρα εμπορικό θέμα, άρχισαν αυτά τα βιβλία να πληθαίνουν. Φυσικά η πρόθεση των βιβλίων είναι καλή και σχετίζεται με την γυναίκεια ενδυνάμωση, ωστόσο η πληθώρα τους άρχισε να σχηματίζει μέσα μου μια αντίδραση. Μια αίσθηση αρνητική, αντίθετη από το επιθυμητό αποτέλεσμα.

Άρχισα να νιώθω ότι τελικά αυτό που προκύπτει από όλο αυτό τον βομβαρδισμό επιτευγμάτων, είναι ότι για να είναι σημαντική μια γυναίκα πρέπει να έχει κάνει κάποιο κατόρθωμα, ότι η ζωή της πρέπει να είναι κάτι σαν ηρωικό έπος που θα αλλάξει τον κόσμο. Ή ότι είναι ιδιαίτερο φαινόμενο το γεγονός ότι γυναίκα έκανε κάτι σημαντικό. Φυσικά σε μια ανδροκρατούμενη κοινωνία είναι όντως σημαντικό κάτι τέτοιο, ωστόσο και πάλι η γεύση που αφήνει όλο αυτό το εκδοτικό κύμα είναι περίεργη.

Ένα βράδυ ξαναέπεσα πάνω στην προσωπογραφία που προανέφερα. Κοίταξα με συμπάθεια μια άγνωστη γυναίκα, συνηθισμένη, καθημερινή, που στο μυαλό μου δεν είχε κάτι το τρελά διαφορετικό από ο,τι ο οποιοσδήποτε μέσος άνθρωπος, μια κοινή γυναίκα με τη δική της ιστορία. Και τότε σκέφτηκα ότι θα ήθελα αυτή τη γυναίκα να την τιμήσω, αυτή και όλες σαν αυτή. Να πω «κάτσε ρε φίλε, είναι (είμαστε) και αυτές (εμείς) εδώ, κι ας μην έχουν (έχουμε) συνταράξει το σύμπαν». Έτσι αποφάσισα να φτιάξω ένα μικρο μνημείο αγνώστων γυναικών, που είναι απλές ή σύνθετες, συνηθισμένες ή ασυνήθιστες, που η ζωή τους δεν έγινε βιβλίο, που δεν άλλαξαν τον κόσμο, και που δεν το όφειλαν προκείμενου να είναι σημαντικές. Βέβαια καθώς το πρότζεκτ εξελίσσεται, στο μυαλό μου έχει πάψει να είναι μόνο μια αντίδραση η κάποιου είδους διεκδίκηση. Ειναι περισσότερο μια εξερεύνηση, κάτι σαν ψυχογράφημα. Οι γυναίκες προκύπτουν, δεν τις φτιάχνω. Και κάθε μια από αυτές φωτίζει κάτι άλλο. Μπορεί να είναι μια κοινωνική συνθήκη, κάποιο κουρασμένο στερεότυπο, η σχέση της με τον εαυτό της ή απλώς μια σκέψη της ημέρας”.

“Γιατί πιστεύεις ότι άρχισε να πουλάει αυτό το είδος σπουδαίων γυναικών;” ήταν η ερώτηση που μου μπήκε στο μυαλό. “Είναι ρεύμα της εποχής; Είναι το μεσοδιάστημα μέχρι να ακουστεί καλά η φωνή των γυναικών και να επέλθει η πολυπόθητη ισότητα;” τη βομβάρδισα. “Με σιγουριά δεν μπορώ να πω. Ωστόσο το γυναικείο ζήτημα σε όλες του τις εκφάνσεις είναι κάτι που αυτή την εποχή συζητιέται πολύ. Το #metoo και οι γυναικοκτονίες είναι ζητήματα που έχουν απασχολήσει πολύ το κοινό, τίθενται διαρκώς θέματα ισότητας, άδικης συμπεριφοράς, ταυτότητας, έμφυλου ρατσισμού, δύναμης. Οπότε μου φαίνεται και φυσικό επόμενο να αναδεικνύονται αυτές οι σπουδαίες γυναίκες, ως απόδειξη της ίσων ικανοτήτων των δυο φύλων και ως μια προσπάθεια προς όφελος της γυναικείας ενδυνάμωσης. Τώρα πότε θα έρθει αυτή η πολυπόθητη ισότητα δεν γνωρίζω. Δεν ξέρω κατά πόσο είναι πραγματικά το σύνολο της κοινωνίας έτοιμο και ώριμο να επαναδιαπραγματευτεί τους ρόλους των φύλων με νηφαλιότητα”.

Ήμουν περίεργος να μάθω πώς δουλεύει αυτές τις προσωπογραφίες. “Δεν υπάρχει κάποια σταθερή διαδικασία“, μου είπε. “Κάποιες φορές πρώτα τις φτιάχνω χωρίς τίποτα στο μυαλό μου, και τις αφήνω στην άκρη μέχρι να καταλάβω ποιες είναι. Κάποιες τις δουλεύω ξανά και ξανά μέχρι να μου πουν κάτι. Άλλες φορές μου έρχεται μια φράση στο κεφάλι και έρχεται και κουμπώνει με κάποιες που έχω ήδη φτιάξει. Άλλες φορές έχω σκεφτεί από πριν πώς θα τις φτιάξω και ποιες θα είναι. Και μέσα από την διαδικασία ή από τυχαιότητα προκύπτουν καινούργιες. Πάντως η «ιστορία» που λες γεννιέται κυρίως αφού είναι έτοιμες, κάπως σαν να τις γνωρίζω αφού πάρουν μορφή. Και αφού γίνει αυτό, παίρνουν και το όνομά τους“.

Έχοντας δει αρκετές από τις μορφές που είχε ετοιμάσει, άρχισα να σκέφτομαι για εκείνες. Τι ένιωθα καθώς τις κοιτούσα. Άραγε, όλες ήταν επινοημένες, μια εικαστική μυθοπλασία ή να είχε γνωρίσει κάποιες από αυτές; “Τα χαρακτηριστικά τους, όχι τις ίδιες, τα βλέπω παντού. Σε γυναίκες που έχω γνωρίσει, σε μένα, στις ειδήσεις, στο μετρό, στο τραμ, στο σουπερμάρκετ, στη τράπεζα, στη γειτονιά, στη τηλεόραση, στον καθρέφτη, παντού“.

Έχοντας καλύψει τις περισσότερες από τις περιέργειές μου, αναρωτήθηκα αν σκεφτόταν να κάνει όλο αυτό το πρότζεκτ έντυπο, να κυκλοφορήσει δηλαδή ως βιβλίο, ως ένα ανθολόγιο “άγνωστων” γυναικών; “Όσο για το βιβλίο, είναι κάτι που έχω αρχίσει και εγώ να το σκέφτομαι, ίσως και κάποια έκθεση. Βέβαια, δεν ξέρω ποιος εκδότης θα έκανε το βήμα να βγάλει ένα τέτοιο βιβλίο, που από όσο ξέρω δεν εντάσσεται εύκολα σε κάποιο εκδοτικό είδος. Θα δείξει, νωρίς είναι ακόμα. Έτσι και αλλιώς το πρότζεκτ δεν έχει τελειώσει, δεν έχει κάνει μέσα μου τον απαραίτητο κύκλο ώστε να το προτείνω κάπου. Όταν το νιώσω αυτό, θα δω τι και αν γίνεται να τις κάνω κάτι άλλο”

Μέχρι τη στιγμή που γραφόταν αυτό το άρθρο, αν δεν μου είχε ξεφύγει κάποια (πολύ πιθανό) είχα δει τριάντα μία γυναίκες. Ήταν ωραίο ότι σε άλλες είχε χτίσει μεγαλύτερο μέρος της προσωπικότητάς του, σε άλλες γνώριζε ή δημοσίευσε πολύ λιγότερα πράγματα.

Συγκέντρωσα όλες όσες βρήκα σε μία κάρτα. Μου άρεσε πολύ να τις βλέπω όλες μαζί, με μια ματιά. Ελπίζω κι εσάς. Και αν θέλετε, συνεχίστε να παρακολουθείτε αυτές τις γυναικείες μορφές καθώς η Ντανιέλα Σταματιάδη θα τις αυξάνει και θα τις ντύνει με ζωή.