«Το αναπτυξιακό στάδιο του εγωκεντρισμού στη νηπιακή ηλικία και με ποιους τρόπους μπορούν οι γονείς να υποβοηθήσουν την ομαλή εξέλιξή του»
Ένα συνοπτικό εισαγωγικό πλαίσιο
Ως εγωκεντρισμός μπορεί να οριστεί η έλλειψη ικανότητας που παρουσιάζει ένα άτομο στο να διαφοροποιήσει ανάμεσα στη δική του οπτική γωνία ή προοπτική και εκείνη ενός άλλου ατόμου. Πρόκειται στην κυριολεξία για ένα είδος επικέντρωσης στον εαυτό όσον αφορά τη σκέψη.
Το μικρό παιδί αφομοιώνει τις γενικότερες εμπειρίες του από τον κόσμο σε σχήματα που αποκτήθηκαν από τον δικό του άμεσο κόσμο, εξετάζοντας το καθετί σε σχέση με τον εαυτό του (Beard, 1969).
Σε καμία όμως περίπτωση δεν θα πρέπει ο «γνωστικός εγωκεντρισμός, όπως χρησιμοποιείται στη θεωρία του Piaget, να συγχέεται με τον εγωϊσμό, εφόσον τα νήπια και γενικά τα μικρά παιδιά δεν έχουν, κατά τον Piaget, πλήρη συνείδηση των κινήτρων και των συναισθημάτων των άλλων.
Συνεπάγεται επόμενως ότι η αδυναμία τους να δουν τα πράγματα μέσα από το αντιληπτικό πλαίσιο αναφοράς ενός άλλου ατόμου δεν μπορεί να συσχετιστεί με εγωιστική διάθεση παρά μόνο με αντιληπτική αδυναμία.
Ένα χαρακτηριστικό παράδειγμα γνωστικού εγωκεντρισμού είναι και το παράδειγμα του νηπίου (π.χ. 18-24 μηνών) που κρύβει το πρόσωπό του με τα χέρια του και επειδή δε μας βλέπει εκείνο, είναι βέβαιο ότι δεν το βλέπουμε ούτε εμείς.
Με ποιους τρόπους μπορούν οι γονείς να υποβοηθήσουν τα παιδιά τους στην σταδιακή απομείωση του εγωκεντρισμού τους
Το παιδί πρέπει από τη νηπιακή ηλικία να αρχίσει να μαθαίνει να αντιστέκεται και να ελέγχει τις παρορμήσεις του όπως π.χ. να ελέγχει το θυμό του, να αποκτά ανοχή στη ματαίωση, όταν μια επιθυμία του δε μπορεί να ικανοποιηθεί. Σκόπιμο είναι να μάθει ότι το τώρα δεν υπάρχει πάντα στη ζωή και ότι θα πρέπει να κάνει υπομονή για κάτι που θέλει. Όπως άλλωστε αναφέρει και ο Freud, η διαχείριση της ματαίωσης είναι η βάση για υγιή παιδιά. Το «θέλω» και το «τώρα» πρέπει να συνοδεύονται από «ευχαριστώ» και «παρακαλώ».
Δε φοβόμαστε να επαινέσουμε το παιδί μας από φόβο μήπως γίνει ναρκισσιστικό ή εγωπαθές. Το επαινούμε όμως για συγκεκριμένες επιθυμητές και κοινωνικά αποδεκτές συμπεριφορές του και όχι συνεχώς και σε υπερβολικό βαθμό. Για παράδειγμα όταν μας βοηθάει σε μικροδουλειές του σπιτιού, όταν παίζει ήρεμα με το αδερφάκι του, όταν εκφράζει την επιθυμία να ταΐσει ένα αδέσποτο ζωάκι στο δρόμο.
Ένα εγωκεντρικό παιδί δύσκολα δείχνει ενσυναίσθηση. Προσπαθούμε ως γονείς να διδάξουμε και να εκπαιδεύσουμε τα παιδιά να μπαίνουν στη θέση του άλλου και να αναγνωρίζουν και να κατανοούν τα συναισθήματά του. Αν για π.χ. το παιδί σας χτυπήσει έναν συμμαθητή του στο σχολείο μπορείτε να το ρωτήσετε πώς θα ένιωθε αν το χτυπούσε εκείνο ο καλύτερος του φίλος.
Στη συνέχεια θα εξετάσουμε μερικά καθημερινά παραδείγματα που η υιοθέτησή τους από την πλευρά των γονέων υποβοηθά την καλλιέργεια της ενσυναίσθησης στα νήπια, ως βασικής δεξιότητας για την σταδιακή απομείωση του εγωκεντρισμού τους:
- Ενθαρρύνουμε το παιδί μας να βοηθάει τους άλλους. Αρχίστε μαθαίνοντας στο παιδί σας να λαμβάνει υπόψη την ύπαρξη των άλλων ανθρώπων γύρω του και το ότι αυτοί οι άνθρωποι έχουν τα δικά τους συναισθήματα και ανάγκες. Αν, για παράδειγμα, κάνετε μια βόλτα και δείτε μια ηλικιωμένη κυρία που δυσκολεύεται να διασχίσει το δρόμο, βοηθήστε την. Όταν ένα παιδί στην παιδική χαρά κάθεται μόνο του και δεν θέλει να παίξει, πηγαίνετε κοντά του και προσπαθήστε να καταλάβετε τι συνέβη και γιατί είναι στεναχωρημένο. Απλές χειρονομίες όπως αυτές θα δείξουν στο παιδί σας ότι νοιαζόμαστε για τους άλλους ανθρώπους.
- Ξεκινήστε από τον εαυτό σας. Τα παιδιά μαθαίνουν καλύτερα όταν παρατηρούν και μιμούνται τους ενήλικες. Μπορεί να μιλάτε ατελείωτες ώρες για την ενσυναίσθηση με το παιδί σας, αλλά τίποτε δεν θα είναι τόσο αποτελεσματικό όσο το δικό σας παράδειγμα. Γι’ αυτό, ας επιδεικνύουμε πάντα ενσυναίσθηση, όχι μόνο προς το παιδί μας, αλλά και προς τα άλλα μέλη της οικογένειας, φίλους, γνωστούς και άγνωστους στο δρόμο.
- Αναλύστε τα συναισθήματα. Μέσα από μεθόδους όπως είναι η ανάγνωση παραμυθιών ή η παρακολούθηση κινουμένων σχεδίων μαζί με το παιδί σας. Ρωτήστε το παιδί σας: “Τι νομίζεις ότι αισθάνεται τώρα ο ήρωας;” ή “Γιατί κλαίει ή γελάει;” ή «Τι μπορεί να κάνει για να ξεπεράσει το θυμό του», ή “Πώς μπορούμε να τον βοηθήσουμε;”.
- Δείξτε την εκτίμησή σας. Σε όλους μας αρέσει όταν οι προσπάθειές μας αναγνωρίζονται, και πολύ περισσότερο στα παιδιά. Γι’ αυτό, επαινέστε το παιδί σας αν το δείτε να εκδηλώνει ενσυναίσθηση. Μήπως το παιδί σας μοιράστηκε τα παιχνίδια του με άλλα παιδιά στην παιδική χαρά; Μήπως έδωσε τη μισή σοκολάτα του στο φίλο του ή αγκάλιασε τον αδελφό του επειδή έκλαιγε; Αν ναι, πείτε του: “Συμπεριφέρθηκες πολύ καλά, όπως ταίριαζε στην περίσταση”.
Συνοψίζοντας
Συμπερασματικά, σύμφωνα με τον Piaget, στην παιδική ηλικία ο άνθρωπος περνάει ένα στάδιο φυσιολογικού εγωκεντρισμού, που είναι μέρος της διανοητικής και ψυχολογικής του ανάπτυξης. Βέβαια, καθώς το παιδί μεγαλώνει βγαίνει από αυτό το εγωκεντρικό στάδιο εξέλιξης και μπορεί να καταλάβει ότι κάθε άνθρωπος έχει άλλες εμπειρίες, ανάγκες, επιθυμίες και ότι υπάρχουν διαφορετικοί τρόποι να αντιληφθεί κανείς το τι συμβαίνει γύρω του. Σύμφωνα με τις πιο πρόσφατες θεωρίες, ένας άνθρωπος γίνεται εγωκεντρικός όταν στην παιδική του ηλικία οι γονείς του είναι υπερβολικά ελαστικοί και ανεκτικοί στη διαπαιδαγώγησή του, δεν του βάζουν όρια και τον επαινούν υπερβολικά.
Ιωάννης Κυργιόπουλος
Ψυχολόγος (Msc Σχολικής Ψυχολογίας)
E–mail: johnkyr76@yahoo.gr
Τηλ. Επικοινωνίας: 6972868960
