Η γνωστή μουσικοσυνθέτης Τατιάνα Ζωγράφου υπογράφει τη μουσική της θεατρικής παράστασης “Νόρα“, το περίφημο “Κουκλόσπιτο” του Χένρικ (συγγνώμη Ερρίκε) Ίψεν που σκηνοθετεί η Μαρία Μαγκανάρη και ανεβαίνει στις 18 Ιανουαρίου από το ΔΗ.ΠΕ.ΘΕ. Ιωαννίνων στο Καμπέρειο Θέατρο. Είκοσι οκτώ σχεδόν χρόνια μετά την γνωριμία τους στον τόπο των σπουδών τους, οι δύο διακεκριμένες δημιουργοί σμίγουν με την επίκαιρη φωνή της Νόρας σε μια σπουδαία παράσταση.
Λίγο πριν την τελική ευθεία, η Τατιάνα Ζωγράφου μας μίλησε για την Νόρα, την δύναμη του θεάτρου, τα στερεότυπα των παιδιών σε μια κοινωνία που ακόμα έχει πολύ δρόμο να διανύσει και το δικό της αυθεντικό “Λόγω τιμής” στα Ιωάννινα του 2020.
Συνέντευξη στο ELNIPLEX
Τατιάνα, ας γυρίσουμε στα Γιάννενα, των αρχών του 90’, τότε που γνωρίζεις την, διακεκριμένη τώρα σκηνοθέτη, Μαρία Μαγκανάρη. Θυμάσαι την γνωριμία;
Ήταν το 1991 που εγώ έφτασα στα Ιωάννινα για να σπουδάσω νηπιαγωγός. Την Μαρία δεν την γνώριζα προσωπικά, ήταν όμως στενή φίλη μιας φίλης μου της Μυρτώς Λάμπρου, που και η ίδια αργότερα ως φιλόλογος σε παιδιά Λυκείου δραστηριοποιήθηκε οργανώνοντας θεατρικές ομάδες. Μάλιστα το σχολείο της στον Ασπρόπυργο διακρίθηκε στα θεατρικά προγράμματα της Στέγης γραμμάτων και Τεχνών. Η Μαρία σπούδαζε κι αυτή στο Πανεπιστήμιο Ιωαννίνων και συμμετείχε στην θεατρική ομάδα του. Μάλιστα οι δυο τους μου θύμισαν πρόσφατα ότι είχαν έρθει σε μια συναυλία που είχαμε κάνει εγώ μαζί με την Μάχη Βαλαή (τσελό επί σκηνής στην Νόρα φέτος και συμφοιτήτρια μου στις σπουδές μας τότε στο τμήμα νηπιαγωγών) στο Καμπέρειο με το συγκρότημα «Βάρβιτος» του Πανεπιστημίου Ιωαννίνων σε ένα αφιέρωμα σε τραγούδια του Λόρκα. Ήταν σα να κάναμε κύκλους κοντά η μία στην άλλη που στιγμές- στιγμές οι κύκλοι αυτοί εφάπτονταν…
Και η ζωή, λοιπόν, τα φέρνει κάπου 25 περίπου χρόνια μετά να συνεργάζεστε για πρώτη φορά σε μία θεατρική παράσταση στο ΔΗΠΕΘΕ Ιωαννίνων, τον τόπο των σπουδών σας…
Η Μαρία άκουσε το καλοκαίρι τα τραγούδια μου και γενικότερα την δουλειά μου και με προσκάλεσε να γράψω την μουσική για αυτή την παράσταση. Καταλαβαίνεις τον ενθουσιασμό μου! «Το βαλς της Νόρας», κεντρικό μουσικό θέμα της παράστασης το έγραψα σχεδόν αμέσως. Είχα τεράστια συγκίνηση με αυτή της την πρόσκληση. Είχα δει παραστάσεις της και πρόσφατα τον «Θείο Βάνια» του Τσέχοφ σε σκηνοθεσία της και ήξερα πόσο σπουδαία σκηνοθέτης είναι. Ήταν τεράστια τιμή για μένα να συνεργαστώ μαζί της!
Η Νόρα του Ίψεν, λοιπόν. Ποιοι το φτιάχνουν ;
H Νόρα του Ερρίκου Ίψεν είναι μια παραγωγή του ΔΗ.ΠΕ.ΘΕ. Ιωαννίνων.
Η μετάφραση είναι του Γιώργου Σκεύα, η σκηνοθεσία της Μαρίας Μαγκανάρη. Συνεργάτης- δραματουργός είναι η Σοφία Ευτυχιάδου. Τα σκηνικά-κοστούμια είναι της Ευαγγελίας Κιρκινέ και οι φωτισμοί της Μαρίας Γοζαδίνου, που είναι και βοηθός σκηνοθέτη. Παίζουν η Βίκυ Κατσίκα (Νόρα), ο Γιωργής Τσαμπουράκης (Τόρβαλντ), ο Γιάννης Κοντός (Ρανκ), η Χαρά Ζησιμάτου (Λίντε), ο Βαγγέλης Χατζηνικολάου (Γκρόγκσταντ) και η τσελίστρια Μάχη Βαλαή. Οι ενορχηστρώσεις είναι του Θωμά Κοντογεώργη. Στην ηχογραφημένη μουσική παίζουν ο Βαγγέλης Ζωγράφος (κοντραμπάσο), ο Πάνος Κανελλόπουλος (μαντολίνο), ο Θωμάς Κοντογεώργης (πιάνο), και ο Μιχάλης Πορφύρης (βιολοντσέλο). Η μίξη και η ηχογράφηση είναι του συνθέτη Νίκου Πλατύραχου.
Πόσο επίκαιρο είναι Το Κουκλόσπιτο του Ίψεν, ακριβώς 140 χρόνια μετά την συγγραφή του (σημ.: γράφτηκε το 1879);
Δυστυχώς είναι. Και λέω δυστυχώς γιατί πολύ συχνά συναντάμε γυναίκες, που υποβιβάζοντας τον εαυτό τους συστηματικά, βρίσκονται εγκλωβισμένες σε γάμους όπως αυτός της Νόρας και του Τόρβαλντ. Γυναίκες «σκιουράκια», παιχνίδια στα χέρια των συντρόφων τους. Ο σεξισμός καλά κρατεί εν έτη 2020!
Λέγεται ότι το Κουκλόσπιτο υπήρξε καθοριστικό στην αλλαγή της πουριτανικής τότε Νορβηγικής κοινωνίας. Πόση δύναμη έχει το θέατρο σήμερα;
Επίσης με το να κρατάει μόνο όσο διαρκεί -σε αντίθεση με την μουσική που την βρίσκεις ηχογραφημένη, ή τις ταινίες του σινεμά – εγώ νιώθω να πεθαίνω και να ανασταίνομαι μαζί… Μια θεατρική παράσταση έχει ζωή μόνο όσο διαρκεί. Μου έλεγε τις προάλλες ο Γιωργής ο Τσαμπουράκης ότι στην τελευταία παράσταση πριν λίγες μέρες του Θείου Βάνια στο BIOS, πλάνταξε στο κλάμα στο τέλος της. Είναι τρομερό, ένα ολόκληρο θεατρικό ταξίδι να έρχεται η στιγμή που τελειώνει…
Πόσο δρόμο έχουμε ακόμα να διανύσουμε στην χειραφέτηση, στην πλήρη εξίσωση της γυναίκας με τον άντρα, σήμερα; Αισθάνεσαι κομμάτια της πατριαρχίας να εμποδίζουν ακόμα την εξέλιξη της προσωπικότητας μιας γυναίκας;
Πολύ δρόμο. Το βλέπεις καθημερινά. Οι περισσότερες γυναίκες είναι καθηλωμένες κατά έναν τρόπο στο σπίτι, έστω κι αν στην εποχή μας οι περισσότερες δουλεύουνε. Επίσης…
Είναι τελείως παράλογο. Οι γυναίκες δουλεύουν, έχουν βγει στην παραγωγή και παρόλα αυτά δεν μοιράζονται με ισοτιμία τις υποχρεώσεις που προκύπτουν όταν κάνει κανείς οικογένεια. Είναι λυπηρό και το βλέπεις σε κάθε λογής τύπο αντρών, είτε σχετίζονται με τα γράμματα, είτε με πιο λαϊκά παιδιά, συμβαίνει το ίδιο στην πράξη… Το χειρότερο όμως από όλα είναι ότι όπως και η Νόρα, ακόμα κι αν καταφέρουν να «δραπετεύσουν», θα γίνει με σπαραχτικό τρόπο. Η Νόρα εγκαταλείπει τα ίδια της τα παιδιά προκειμένου να προσπαθήσει να βρει τον εαυτό της. Να πάψει να είναι είτε «κόρη» του άντρα της, είτε το σεξουαλικό αντικείμενο του πόθου του, είτε η «κούκλα» του που αυτάρεσκα την περιφέρει σε κοινωνικές εκδηλώσεις… Ξέρετε η μητρότητα είναι μια διάσταση. Είναι υπέροχο. Κι εγώ λατρεύω τις κόρες μου αλλά υπάρχουν και άλλες διαστάσεις στην προσωπικότητά μου. Δεν μπορώ να ζω κλεισμένη σε ένα σπίτι, μαγειρεύοντας, πλένοντας και σιδερώνοντας. Η ζωή είναι «έξω» και είναι για όλους μας.
Αυτή η εξαιρετικά διεισδυτική ιψενική ματιά στην ψυχή του ανθρώπου, πώς εμπνέει μία συνθέτρια να ντύσει με μουσικές τον λόγο του;
Έγραψα μια βαθιά λυπημένη μουσική. Εκεί με πήγε το κείμενο. Ακόμα κι όταν το κεντρικό θέμα μου μετατρέπεται ρυθμικά σε ταραντέλα , ακούς μια λυπημένη μελωδία να στροβιλίζεται και να επιταχύνει χωρίς ωστόσο να περιέχει ευθυμία. Είναι η στιγμή που η Νόρα ξέρει ότι φτάνει στην άκρη του χείλους… Ο χορός της δεν θυμίζει τίποτα από την ιταλική ταραντέλα. Είναι ουσιαστικά ένα «σπάσιμο» του σώματος και της ψυχής, παρά χορός. Προσπάθησα να αφουγκραστώ την μουσική που ήδη υπάρχει στο κείμενο, στις λέξεις, στους ήρωες αυτού του μοναδικού θεατρικού έργου. Φυσικά παρακολούθησα πρόβες και συνεργάστηκα στενά με τη Μαρία Μαγκανάρη. Νομίζω ότι συντονιστήκαμε αμέσως. Επειδή δεν είχα ξαναγράψει μουσική για θέατρο ενηλίκων, παρά μόνο για παραστάσεις παιδικές, συνειδητοποίησα ότι η μουσική, χωρίς να είναι φυσικά το κυριότερο στοιχείο μιας θεατρικής παράστασης, εντούτοις είναι σχεδόν ο καταλύτης της…
Όταν αυτό συμβεί θα πει ότι σκηνοθέτης, ο συνθέτης και ηθοποιοί, ταυτίστηκαν στιγμιαία και γίνανε ένα, ένα συμπαγές σύμπαν που μεταφέρει το κείμενο του Ίψεν σαν βέλος και το καρφώνει κατευθείαν στην καρδιά των θεατών… Νομίζω ότι όλοι μας, η Μαρία, εγώ και οι ηθοποιοί πραγματικά συντονιστήκαμε. Σε αυτό βοήθησε και η μουσική τις στιγμές που παίζεται ζωντανά από το τσέλο και την Μάχη Βαλαή. Η σκηνοθέτρια αντιμετώπισε την πρότασή μου αυτή, σαν έναν ακόμη ρόλο μέσα στο θεατρικό έργο. Το τσέλο είναι ουσιαστικά η ψυχή της Νόρας, εκείνο όμως το κομμάτι της ψυχής της που είναι θαμμένο και σιγά σιγά θα βγει στο φως…
Ξέρω ότι έχεις μεγάλη ευαισθησία στα παιδιά και δη στα ασυνόδευτα, στα δίχως ίσες ευκαιρίες παιδιά. Κάποιες οργανώσεις, κάποιοι άνθρωποι, ενίοτε κάποιες κρατικές πρωτοβουλίες ίσως βοηθούν αυτά τα παιδιά. Μα το πρόβλημα παραμένει…
Με απασχολούν πράγματι αυτά τα θέματα. Αυτός είναι και ο κυριότερος λόγος που ξεκίνησα στα 44 μου διδακτορικό. Να ψάξω να δω γιατί παραμένει το πρόβλημα και ως εκπαιδευτικός να προσπαθήσω να συνεισφέρω στην λύση του…
Τα παιδιά πώς μαθαίνουν τον κόσμο, την αλήθεια και το ψέμα του; Πώς χτίζουν στερεότυπα και πώς απαλλάσσονται από αυτά;
Στο διδακτορικό που εκπονώ, μέσα από την έρευνα δράσης σε νηπιαγωγεία με μετανάστες και πρόσφυγες που πήγα, συνειδητοποίησα κάτι που με συγκλόνισε. Ότι ήδη από την ηλικία των πέντε χρόνων αυτά τα παιδιά έχουν ενσωματώσει την ανισότητα. Μέσα από αυτή την συνιστώσα διαμορφώνεται ο ψυχικός και διανοητικός τους κόσμος. Όταν έβαλα την ιστορία του κόκκινου γάτου που οι άλλοι γάτοι δεν τον κάνανε παρέα επειδή είχε χρώμα κόκκινο, σηκώθηκε ένας μαθητής μου από την Νιγηρία και είπε: «Κυρία, εδώ μέσα εγώ είμαι ο κόκκινος γάτος;» Πες μου Απόστολε τι απαντάς σε αυτό το παιδί;
Σε αυτά και σε πολλά άλλα προσπαθώ να βρω απαντήσεις μέσα από την εργασία μου και κυρίως να δω εάν το τραγούδι μπορεί να αμβλύνει τις στερεοτυπικές συμπεριφορές των μικρών παιδιών κι από την άλλη να ενδυναμώσει τα πιο ευάλωτα από αυτά. Εάν δηλαδή μπορούμε μέσα από καινούργιες πρακτικές να επιτύχουμε την διαπολιτισμική ευαισθητοποίηση και ταυτόχρονα την συμπερίληψη των πιο «αδύναμων» παιδιών με όρους ισότητας και δημοκρατίας στην ομάδα της σχολικής τάξης. Αυτό ψάχνω… Πως μαθαίνουν τον κόσμο, την αλήθεια και το ψέμα του… Τι ωραία το είπες!
Τατιάνα, βγαίνουν καλά τραγούδια για παιδιά αλλά πλέον είναι πολύ λίγα. Έχω την εντύπωση ότι τα παιδιά έχουν μετατοπιστεί προς τα -συχνά θλιβερά- ακούσματα των μεγάλων. Βιαζόμαστε να τα φέρουμε στον κόσμο μας ή πλέον δεν έχουμε την «ευαισθησία» ή το χρόνο να μιλήσουμε στη δική τους ψυχή με λέξεις και νότες που τα αγγίζουν;
Δεν πειράζει να μετέχουν στον μουσικά ακούσματα των μεγάλων… Εξαρτάται από τα ακούσματα… Εάν οι γονείς σου ακούνε τρίτο πρόγραμμα είναι ωραίο να ακούσεις κλασική μουσική, αν σιγομουρμουρίζουν τραγούδια του Χατζιδάκι ή όμορφα λαϊκά τραγούδια πάλι δεν βρίσκω πρόβλημα. Εάν τραγουδάνε μπαλάντες ροκ ή αγαπάνε την Τζαζ… 
Το αντίβαρο σε αυτό πράγματι είναι τα καλά τραγούδια που απευθύνονται στα μικρά παιδιά. Δεν ξέρω αν είναι τόσο λίγα. Νομίζω ότι είμαστε πια μια μεγάλη ομάδα μουσικών που γράφουμε τραγούδια για παιδιά με σοβαρότητα. Πρέπει να έχεις στα χέρια σου σπουδαίο στίχο αλλιώς δεν κάνεις τίποτα. Η μαγιά του τραγουδιού είναι ο λόγος. Εάν η μάγια είναι μπαγιάτική δεν θα «φουσκώσει» το τραγούδι!
Δικά σου νέα τραγούδια πότε θα περιμένουμε;
Όταν τελειώσω το διδακτορικό! Έχω στα χέρια μου εδώ και δυο χρόνια ένα υλικό και το δουλεύω παράλληλα με την διατριβή. Αργώ πολύ συνήθως να κάνω μια νέα δισκογραφική εργασία. Θέλω αληθινά να έχω κάτι καινούργιο να προσφέρω στα παιδιά. Νομίζω ότι την επόμενη άνοιξη ίσως έχω γεννήσει άλλο ένα μουσικό παιδί!
Μετά από τόσες σπουδαίες συνεργασίες, έχεις να μας αποκαλύψεις κάποια νέα συνεργασία;
Όχι! Κι αν είχα δεν θα σας την αποκάλυπτα! Θέλω μόνο να πω εδώ σε αυτό το σημείο ότι θα μου λείψει ο Λαυρέντης Μαχαιρίτσας. Ήταν ένας γενναιόδωρος άνθρωπος που στήριξε συστηματικά από το 2015 και μετά τις δισκογραφικές μου εργασίες. Χάσαμε έναν σπουδαίο τραγουδοποιό και έναν αυθεντικό άνθρωπο-καλλιτέχνη. Η απώλεια του για μένα ήταν μεγάλη.
Τατιάνα, καλοτάξιδη η παράσταση της Νόρας. Ευχαριστώ θερμά. Α! και κάτι τελευταίο. Πότε είναι η πρεμιέρα;
Το Σάββατο 18 Ιανουαρίου στο Καμπέρειο θέατρο. Στα πανέμορφα Γιάννενα… Ξέρεις το «Λόγω τιμής» ωχριά μπροστά μας! Εμείς είμαστε μια αληθινή παρέα που μέσα από το θέατρο, την μουσική, την αγάπη για τις θεατρικές παραστάσεις ξανασμίγουμε μετά από 25 χρόνια στην πόλη της νιότης μας, στην πόλη των σπουδών μας. Είναι πραγματικά υπέροχο.
