«Θέλω να κάνω περισσότερες ταινίες, περισσότερη τηλεόραση, περισσότερα μαθήματα, θέλω να κάνω περισσότερα». Το μόνο πρόβλημα είναι ο χρόνος. Μακάρι να είχα περισσότερο χρόνο». Σε ηλικία 87 ετών, ο Σταν Λι έδειχνε σε όλους με αυτήν την δήλωσή του σε ντοκιμαντέρ για τον ίδιο ότι η ζωή, όταν την απολαμβάνεις, δεν είναι αρκετή, αλλά και το πνευματικό του σφρίγος. Είχε προειδοποιήσει άλλωστε από το 1990 όταν σε συνέντευξή του είχε δείξει την διάθεσή του: “Δεν βλέπω πραγματικά την ανάγκη να συνταξιοδοτηθώ όσο διασκεδάζω“.
Ο θρύλος της Μαρβέλ και των κόμικς, από το 1941 όταν συνδημιουργεί τον Destroyer (6ο τεύχος των Mystic Comic, Οκτώβριος 1941), έναν αμερικανό πολεμικό ανταποκριτή στον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο που αιχμαλωτίστηκε από τους Ναζί, αλλά με τη βοήθεια ενός αντιναζί Γερμανού, αποκτά σούπερ ικανότητες και ξεπαστρεύει τον στρατό του Χίτλερ, ο Λι κάνει μια φρενήρη πορεία στον χώρο των κόμικς, δημιουργώντας δεκάδες σπουδαίες ήρωες και ιστορίες και αποκαλύπτοντας ιδέες, απόψεις και αξίες ζωής, είτε μέσω των ιστοριών του, είτε και μέσω των δικών του τοποθετήσεων, όλες αυτές τις δεκαετίες. Απόψεις που αν μη τι άλλο φανερώνουν έναν ασυμβίβαστο εραστή της ζωής και της δημιουργίας.
Σε ένα αφιέρωμα της Marvel, ο Λι εκμυστηρευόταν την αρχική άβολη θέση στην οποία βρέθηκε ως συγγραφέας κόμικς αλλά και την κατανόηση αργότερα της σημαντικής θέσης της ψυχαγωγίας. “Ένιωθα ντροπή στην αρχή γιατί ήμουν απλώς ένας συγγραφέας βιβλίων κόμικς για φανταστικούς ανθρώπους που κάνουν εξαιρετικά, τρελά πράγματα και φορούν στολές, τη στιγμή που άλλοι έχτιζαν γέφυρες ή έκαναν ιατρική καριέρα. Και τότε άρχισα να συνειδητοποιώ: η ψυχαγωγία είναι ένα από τα πιο σημαντικά πράγματα στη ζωή των ανθρώπων. Χωρίς αυτό δε θα μπορούσαν να βγουν από το βαθύ τέλος. Αισθάνομαι ότι αν είστε σε θέση να διασκεδάσετε τους ανθρώπους, κάνετε ένα καλό πράγμα”
Ο Λι όμως δεν ήταν απλώς ένας υπερασπιστής των κόμικς ή της αξίας της ψυχαγωγίας για να υπερασπιστεί τη θέση του στη ζωή. Μέσα από τις ίδιες του τις ιστορίες είχε διατυπώσει σαφή αποστροφή σε στερεότυπα που προάγουν τον ρατσισμό, το μίσος, τον μεγαλοϊδεατισμό. Πίστευε ότι ο τρόπος για να τα νικήσεις είναι να τα εκθέσεις στον κόσμο. Πολλές φορές έγραφε στη μηνιαία του στήλη, το περίφημο Stan’s Soapbox γι’ αυτά, όπως εκείνο, τον Δεκέμβριο του 1968: “Η μεγαλοπρέπεια και ο ρατσισμός είναι μεταξύ των πιο θανατηφόρων κοινωνικών δεινών που μαστίζουν τον κόσμο σήμερα. Αλλά, σε αντίθεση με μια ομάδα μεταμφιεσμένων σούπερ-κακοποιών, δεν μπορούν να σταματήσουν με μια γροθιά ή ένα όπλο ακτίνων. Ο μόνος τρόπος να τα καταστρέψεις είναι να τα εκθέσεις, να αποκαλύψεις τα διαβολικά υλικά από τα οποία είναι φτιαγμένα”.
Δεν ήταν λίγες οι φορές που αναδείκνυε τις πραγματικές αξίες, όχι μόνο της Αμερικής αλλά και της ανθρωπότητας. Αλληλεγγύη, ανεκτικότητα, σεβασμός στον συνταξιδιώτη, αξίες μέγιστες. “Η Αμερική είναι κατασκευασμένη από διαφορετικές φυλές και διαφορετικές θρησκείες, αλλά είμαστε όλοι συνταξιδιώτες στο διαστημόπλοιο Γη και πρέπει να σεβόμαστε και να βοηθούμε ο ένας τον άλλον στην πορεία”.
Τον ρώτησαν πολλές φορές να ορίσει τον ήρωα και τον υπερήρωα. Δεν έμεινε σε στείρες διατυπώσεις. “Ένας υπερήρωας είναι ένα πρόσωπο που κάνει ηρωικές πράξεις και έχει την ικανότητα να τις κάνει με τέτοιο τρόπο ώστε ένα φυσιολογικό πρόσωπο δεν θα μπορούσε. Για να είστε υπερήρωας, χρειάζεστε μια εξουσία που είναι πιο εξαιρετική από κάθε δύναμη που μπορεί να έχει ένας κανονικός άνθρωπος και πρέπει να χρησιμοποιήσετε αυτήν την εξουσία για να κάνετε καλές πράξεις”. Το καλό και η χρήση της εξουσίας προς όφελος των ανθρώπων ήταν μια συνεπής του θέση. Όμως, σε αυτό το καλό έδωσε προεκτάσεις που δεν δίνει ο καθένας σήμερα. “Ένας άλλος ορισμός ενός ήρωα είναι κάποιος που ανησυχεί για την ευημερία των άλλων ανθρώπων και θα βγει από το δρόμο του για να τους βοηθήσει – ακόμα κι αν δεν υπάρχει πιθανότητα ανταμοιβής. Αυτό το πρόσωπο που βοηθά τους άλλους απλώς και μόνο επειδή πρέπει, και επειδή κάνει το σωστό, είναι πράγματι χωρίς αμφιβολία ένας πραγματικός υπερήρωας”. Να ανησυχείς για την ευημερία των άλλων, να τους βοηθάς επειδή πρέπει, επειδή πηγάζει από μέσα σου, τότε είσαι ένας πραγματικός υπερήρωας. Άλλωστε “με μια μεγάλη δύναμη πρέπει επίσης να έρθει και μια μεγάλη ευθύνη“, οπότε δε θεωρούσε τις σούπερ δυνάμεις μια εξουσία κακού. Στο 56ο τεύχος του X-Men το 1969 έκανε έναν απροσδόκητο συσχετισμό που αποθέωνε το καλό. “Ας εξετάσουμε”, έλεγε “τρεις ανθρώπους: τον Βούδα, τον Χριστό και τον Μωυσή … ανθρώπους της ειρήνης, των οποίων οι σκέψεις και οι πράξεις επηρέασαν αμέτρητα εκατομμύρια καθ ‘όλη τη διάρκεια των αιώνων – και των οποίων η παρουσία εξακολουθεί να γίνεται αισθητή σε κάθε γωνιά της γης. Τον Βούδα, τον Χριστό και τον Μωυσή … άντρες με καλή θέληση, άντρες της ανοχής και κυρίως άνδρες της αγάπης. Τώρα, σκεφτείτε τους επαγγελματίες του μίσους, αυτούς που έχουν κηλιδώσει τις σελίδες της ιστορίας. Ποιος λατρεύει ακόμα τα λόγια τους; Πού είναι ο φόρος τιμής στη μνήμη τους; Ποια λάβαρα εξακολουθούν να αυξάνονται για χάρη τους; Η δύναμη της αγάπης – και η δύναμη του μίσους. Ποιο είναι το πιο αληθινό; Όταν τείνετε να απελπίζεστε … αφήστε την απάντηση να σας υποστηρίξει”.. Το κακό δεν είναι διαχρονικό, δεν σε διατηρεί στη μνήμη, αυτή είναι η πρώτη αποδεδειγμένη νίκη του καλού έναντί του.
Εκτός από τη δύναμη του καλού που αποθέωσε και στις ιστορίες του, πίστευε πολύ και στην τύχη. Τη θεωρούσε μάλιστα τη μεγαλύτερη σούπερ δύναμη. Κι αν έχεις δει το Match Point του Γούντι Άλεν, μάλλον θα συμφωνήσεις και με τον Σταν Λι. “Για χρόνια, τα παιδιά με ρωτούν ποια είναι η μεγαλύτερη υπερδύναμη. Πάντα λέω η τύχη. Εάν είστε τυχεροί, όλα λειτουργούν. Ήμουν τυχερός”.
Και τώρα φτάνουμε στο κατά τη γνώμη του γράφοντος σημαντικότερο για προσωπική χρήση ρηθέν του. “Δεν αναλύω τα πράγματα πολύ στενά. Θεωρώ ότι όσο περισσότερο αναλύετε, τόσο περισσότερο απομακρύνεστε από τον αυθορμητισμό. Έχω μόνο έναν κανόνα: θέλω μόνο να γράψω μια ιστορία που θα με ενδιέφερε – αυτό είναι το μοναδικό κριτήριο που έχω. Είμαι πρόθυμος να δω πώς τελειώνει; Εάν αυτοί οι χαρακτήρες πραγματικά υπήρχαν, θα ήθελα να δω τι συμβαίνει σε αυτούς; … Αν μου αρέσει κάτι, υπάρχουν και εκατομμύρια άνθρωποι που τους αρέσει. Και αν δεν το κάνουν ντροπή σε αυτούς”. Μην αναλύετε, λοιπόν, τα πάντα εξονυχιστικά μας είπε ο μέγας μύστης της δημιουργίας. Αφήστε να περάσουν πράγματα χωρίς να σας ελέγξουν. Μην νοθεύετε τον αυθορμητισμό σας με διαρκείς αναλύσεις. “Η ζωή” άλλωστε “δεν είναι ποτέ ολοκληρωμένη χωρίς τις προκλήσεις της” και ο Σταν Λι φρόντιζε να δημιουργεί διαρκώς καινούριες. “Αν σου αρέσει αυτό που κάνεις, αυτό σε οδηγεί”, ενώ δήλωνε διαρκώς την αγάπη του για τη δουλειά του που προφανώς δεν ήταν μια εργασία, αλλά ένας ολόκληρος τρόπος ζωής. “Είμαι πιο ευτυχισμένος όταν δουλεύω. Αν δεν δουλεύω, νιώθω ότι χάνω τον χρόνο μου”, έχοντας αποκηρύξει χαζές συναναστροφές αλλά και τα… ναρκωτικά (“I didn’t need anything to pep me up or make me feel more creative”).
Κλείνοντας το μικρό αυτό αφιέρωμα στις ιδέες του Σταν Λι, κρατήσαμε το Excelsior. Σε συνέντευξή του στο Playboy το 2014 αποκάλυψε αυτό το -τολμώ να πω- μυστικό της μακροζωίας του. Ναι, ξέρω τι γράφω. Όταν έχεις πάθος για κάτι, όταν είσαι εθισμένος να δημιουργείς σπουδαία πράγματα, η ζωή δε σε εγκαταλείπει. “Το σύνθημά μου είναι Excelsior. Αυτή είναι μια παλιά λατινική λέξη που σημαίνει “προς τα πάνω και προς τα εμπρός για μεγαλύτερη δόξα”. Βρίσκεται στη σφραγίδα του κράτους της Νέας Υόρκης. Συνεχίστε να προχωράτε και εάν είναι καιρός να φύγετε, κάντε το. Τίποτα δεν διαρκεί για πάντα”. Κι αν νομίζετε ότι η ζωή ενός τέτοιου ανθρώπου υπήρξε πάντοτε σπουδαία και αψεγάδιαστη… “Κανείς δεν έχει μια τέλεια ζωή. Όλοι έχουν κάτι που εύχονται να μην είναι έτσι όπως είναι”.
Εις μνήμην.
“Life is never completely without its challenges”
Stan Lee
