Είναι από τις κορυφαίες προσωπικότητες της ελληνικής παιδικής λογοτεχνίας. Έχει γράψει μερικά από τα πλέον όμορφα βιβλία και για κάποια από αυτά έχει λάβει βραβεία και διακρίσεις. Και πολλή αγάπη. Σαν αυτή με την οποία ντύνει κάθε γραπτό της κείμενο, ακόμα και τις συνεντεύξεις της. Διαβάστε, ας πούμε, την μνημειώδη γραφή της στην ειδική συνέντευξη των Επτά Λέξεων που έδωσε στο ELNIPLEX.
Πρόσφατα κυκλοφόρησε μια νέα, φιλόδοξη σειρά για εκείνη τη δύσκολη ενδιάμεση ηλικία που οι περισσότεροι δημιουργοί αποφεύγουν, αυτή των 2-5 ετών. Μια σειρά που αναδεικνύει έναν πολύ καλά ψαγμένο και φιλοσοφικά θεμελιωμένο αξιακό κώδικα, ακριβώς την ώρα που τα παιδιά αρχίζουν να συγκροτούν τα πρώτα ουσιαστικά πλακίδια του χαρακτήρα τους.
Γνωρίστε το αξιαγάπητο πρόβατο Σοφούλι, ένα πρόβατο με χαρακτήρα με τα δύο πρώτα βιβλία του, Το πρόβατο που έπλεκε πουλόβερ και Το πρόβατο με τα κόκκινα αυτιά και προσεγγίστε με απλό και εύληπτο τρόπο σημαντικές αξίες όπως ενσυναίσθηση, ευγένεια, δοτικότητα/προσφορά, “κλοπή” αντικειμένου και πολλές άλλες.
Το Σοφούλι έρχεται με νέα βιβλία! Ως τότε…
Η πολυβραβευμένη Σοφία Μαντουβάλου σε #Συνέντευξη στο #ELNIPLEX.
Ποια σκέψη, ποια ανάγκη γέννησε το Σοφούλι;
Όταν ήμουνα μικρή ο παππούς μου με φώναζε Σοφούλι. Νόμιζα πως είμαι το πιο καλό, το πιο έξυπνο και το πιο όμορφο Σοφούλι στον κόσμο, έως την ημέρα που ήρθε και στρογγυλοκάθισε στη φαντασία μου ένα πρόβατο που το έλεγαν κι αυτό Σοφούλι. Όσο το γνώριζα καλύτερα τόσο και περισσότερο ζήλευα τον ξεχωριστό του χαρακτήρα. Γίναμε φίλοι, μοιράστηκε μαζί μου τα μυστικά του και δεν θα έφευγε από το μυαλό μου αν δεν του έδινα την υπόσχεσή μου πως θα τα μοιραστώ με τα παιδιά. Έτσι ξεκίνησε η σειρά Σοφούλι, ένα πρόβατο με χαρακτήρα. Νομίζω ότι πίσω από τη συγγραφέα που χρησιμοποιεί τις ιστορίες σαν όχημα δημιουργικής έκφρασης και συναισθηματικής επικοινωνίας με το παιδί, βρίσκεται η ψυχολόγος, η παιδαγωγός, η μάνα, η γιαγιά που από θέση γνώσης και ωριμότητας πια, έχει ανάγκη να μιλήσει στα παιδιά αλλά και στους γονείς για τις σημαντικές για τη ζωή αξίες- έννοιες που θα τα βοηθήσουν μέσα από την πραγματικότητα του παραμυθιού να αναπτύξουν συναισθηματική και κοινωνική νοημοσύνη για τις πραγματικότητες της ζωής.
Ποιες αξίες θεωρείς αδιαπραγμάτευτες πάνω στις οποίες θα δομήσουμε τον χαρακτήρα ενός παιδιού;
Εκείνες τις σταθερές ηθικές αξίες που βοηθούν ένα άτομο να διαλέξει ανάμεσα στο καλό και το κακό, ανάμεσα στο σωστό και το λάθος, στο δίκαιο και το άδικο. Αυτή η κατανόηση από μικρή ηλικία είναι απαραίτητη για να παίρνει κανείς στην πορεία της ζωή του τίμιες, δίκαιες και αξιόπιστες αποφάσεις. Τα παιδιά μπορούν να διαμορφώσουν έναν καλό χαρακτήρα και μία ευχάριστη προσωπικότητα αν κατανοήσουν μέσα από την παραμυθία τη σημασία των ηθικών αξιών και των εννοιών που τις στηρίζουν.
Η εισαγωγή των μικρών παιδιών σε σημαντικές για τη ζωή αξίες όπως η γενναιοδωρία, το μοίρασμα, η φιλία, η ενσυναίσθηση, η αποδοχή του διαφορετικού, η ειλικρίνεια, το ψέμα, η ευγένεια, ο εγωισμός, η δικαιοσύνη, η ισότητα, το θάρρος κ.λ.π., είναι μία ουσιαστική διαδικασία που πρέπει να αρχίσει από την προσχολική ηλικία.
Ο ρόλος της καθοδήγησης βέβαια ανήκει στην οικογένεια και αργότερα στο σχολείο, αλλά πιστεύω πως ένα καλό βιβλίο μπορεί να βοηθήσει και γονείς και παιδαγωγούς.
Ας ξεκινήσω με το πρώτο βιβλίο… Το πρόβατο που έπλεκε πουλόβερ. Οι Έλληνες το έλεγαν «κάνε το καλό και ρίχτο στον γιαλό» και ο Γκάντι «Ο καλύτερος τρόπος να βρεις τον εαυτό σου είναι να τον χάσεις προσφέροντας στους άλλους». Επιστρέφει πάντα το καλό;
Εξαρτάται από το τι εννοεί κανείς με το επιστρέφει. Η προσφορά επιστρέφει πάντα ως χαρά, ως αίσθημα ικανοποίησης, ως επιβεβαίωση αυτού που είσαι αλλά και ως αποτέλεσμα. Μερικοί λένε πως η προσφορά είναι εγωιστική πράξη, ότι το έχεις εσύ ανάγκη. Εγώ προτιμώ αυτό που έλεγε η γιαγιά μου: «Αν δεν έχεις δεν βρέχεις». Η προσφορά και η αλληλεγγύη είναι πράξη άδολης αγάπης και αυτή η πράξη έχει ένα αντικείμενο το οποίο την εισπράττει και ωφελείται. Η γενναιοδωρία είναι σαν ένα πετραδάκι από τον εαυτό σου που το ρίχνεις στη θάλασσα του κόσμου και δημιουργούνται ομόκεντροι κύκλοι γύρω του ώσπου χάνονται.
Είναι μια αξία του 21ου αιώνα η δοτικότητα, η αλληλεγγύη; Μια κουκκίδα στη Γη που είναι μια κουκκίδα στον γαλαξία μας που είναι ένας από τους αμέτρητους γαλαξίες του σύμπαντος και παρόλα αυτά κουβαλάμε τόσο εγώ και τόσο «δικά μου όλα». Πώς θα γλιτώσουμε τα παιδιά από αυτήν την «ασθένεια»;
Αυτό που συμβαίνει σήμερα δεν είναι ασθένεια, αυτό είναι κοινωνική επιδημία. Είναι ψυχική χρεοκοπία. Γύρω μου βιώνω μία συναισθηματική αναπηρία: τη ναρκισσιστική ενασχόληση του καθενός με τον εαυτό του. Δεν ξέρω τι ερμηνεία θα έδινε σήμερα ο Φρόιντ γι’ αυτό το ναρκισσιστικό ΕΓΩ που κατακλύζει τον σημερινό κόσμο. Εκείνο που ξέρω όμως είναι πως η δοτικότητα και η αλληλεγγύη πρέπει να ενισχυθούν ως αξίες στα παιδιά και πως η λογοτεχνία μπορεί να τους δώσει τους ηθικούς πόρους που θα τα βοηθήσουν να αναπτύξουν ενσυναίσθηση απέναντι στον συνάνθρωπο αλλά και ενσυναίσθηση απέναντι στο μέλλον του σύμπαντος κόσμου.
Το παρελθόν δεν είναι παρωχημένη μόδα, ούτε πολιτισμική νοσταλγία. Το παρόν για να γίνει μέλλον χρειάζεται τις κατακτημένες αξίες του παρελθόντος.
Ο ναρκισσισμός ως τρόπος επιβίωσης, ανεξάρτητα από τις γνωστές αιτίες που τον έχουν δημιουργήσει στην πορεία των χρόνων, δεν οδηγεί σε ένα παραμύθι ζωής με ευτυχισμένο τέλος.
Βιβλίο δεύτερο. Το πρόβατο με τα κόκκινα αυτιά. Ντροπή, συστολή, παιδική «κλοπή». Κρίνουμε τα παιδιά με όρους κόσμου ενηλίκων. Γιατί;
Πολλές φορές τα παιδιά κάνουν πράξεις που για εμάς τους ενήλικες είναι ηθικά ανεπίτρεπτες αλλά που για εκείνα είναι επιτρεπτές γιατί η έννοια της ντροπής και της ηθικής, η έννοια του καλού και του κακού, η έννοια του επιτρεπτού και του ανεπίτρεπτου είναι εντελώς διαφορετική.
Δεν μπορούμε να κρίνουμε τις πράξεις τους με τα δεδομένα της κοινωνίας των ενηλίκων. Το Σοφούλι ζηλεύει ένα πολύχρωμο μπαλάκι που δεν είναι δικό του και το παίρνει. Το κλέβει δηλαδή, αλλά αυτό δεν το κάνει κλέφτη.
Κάτι μέσα του παλεύει και κάνει τα αυτιά του να κοκκινίζουν. Καταλαβαίνει το λάθος του και αποφασίζει να δώσει πίσω στον φίλο του το μπαλάκι του. Μια πράξη που δείχνει πως όταν κάνεις το σωστό δεν σε τρώει η αμφιβολία μέσα σου και νιώθεις πολύ καλύτερα.
Επέλεξες την απλότητα λέξεων και πλοκής για να φανερώσεις αξίες και προτεραιότητες, επέλεξες ένα πρόβατο να βοηθήσεις τα παιδιά στην συναισθηματική και ηθική τους ανάπτυξη. Μίλησέ μου για αυτές τις επιλογές σου.
Γενικά το στυλ της γραφής μου είναι δωρικό. Η μικρή ηλικία με οδηγεί στη μικρή φόρμα, στην απλότητα της πλοκής και την απλότητα των λέξεων. Αυτό είναι και μία πρόκληση για μένα. Είναι άσκηση γραφής. Ως δημιουργός πρέπει να καταφέρω να πω με λίγα και απλά λόγια πολλά άφατα πράγματα. Η επιλογή για ήρωα της σειράς ενός διαφορετικού πρόβατου όπως το Σοφούλι συνέβη γιατί πίστευα, όπως και έγινε, πως τα παιδιά θα το αγαπήσουν, θα ταυτιστούν μαζί του και μέσα από αυτήν την ταύτιση θα βιώσουν και θα κατανοήσουν τις συναισθηματικές καταστάσεις του χαρακτήρα του.
Πάντα αναδεικνύεις τη φαντασία ως δομικό συστατικό των ηρώων σου και των ιστοριών σου. Τι είδους άνθρωποι γίνονται τα παιδιά στα οποία «χαρίζουμε» φαντασία;
Η φαντασία από τότε που θυμάμαι τον εαυτό μου με τιμάει με την φιλία της. Η σχέση μας είναι τόσο στενή που έχει γίνει αναπόσπαστο στοιχείο της προσωπικότητάς μου. Αφού είναι δομικό δικό μου στοιχείο δεν θα μπορούσε να μην είναι και των ηρώων μου και πόσο μάλλον ενός ήρωα με το όνομα Σοφούλι.
Το να πάρεις ένα παιδί με το βιβλίο σου και να το πας εκδρομή στη ζωή χέρι, χέρι με τη φαντασία για να το οδηγήσεις σε εκείνο το σημείο του μυαλού που το πραγματικό και το φανταστικό δεν είναι αντιφατικά, είναι μεγάλη χαρά, ευθύνη και τιμή.
Η χαρά μου δε, όταν ένα παιδί μου κρατάει το χέρι και με πάει βόλτα με τη δική του φαντασία, είναι τεράστια. Τότε νιώθω την ευθύνη που έχει ένας συγγραφέας όταν απελευθερώνει τη φαντασία του παιδιού, διευρύνει την περιέργεια και τη δημιουργικότητά του και συγχρόνως διαμορφώνει τις ψυχικές και τις κοινωνικές του δεξιότητες μέσα από τις αξίες που υπηρετεί με το έργο του. Και θα τελειώσω με τη γνωστή ρήση του Αινστάιν, Τσβαισταίν, Ντραιστάιν…: Διαβάστε στα παιδιά σας παραμύθια γιατί η φαντασία είναι ανώτερη της γνώσης.
Πόσο πρόβατο και πόσο Σοφούλι ήταν η Σοφία στα παιδικά της χρόνια και πόσο είναι τώρα που είναι ένα μεγάλο κορίτσι;
Νομίζω πως δομικά δεν έχω αλλάξει, αλλά από την παιδική μου ηλικία που μάθαινα απέξω τα έμμετρα παραμύθια μέχρι σήμερα που διαβάζω φιλοσοφικά δοκίμια και δεν θυμάμαι τίποτα, τα γονίδια μου εκπαιδεύονται και εξελίσσονται συνεχώς, και μαζί τους η έκφραση της συναισθηματικής και κοινωνικής μου νοημοσύνης και θεωρώ πως έχω εξελιχθεί σε καλύτερο πρόβατο.
Πόσο μακριά θα φτάσει η σειρά με το Σοφούλι, Σοφία;
Τόσο μακριά, όσο το Σοφούλι θα έχει όρεξη να αποκαλύπτει τα μυστικά του καλού του χαρακτήρα στα παιδιά. Τόσο μακριά, όσο χρειάζεται ο Σεβασμός, η ευγένεια, η ευγνωμοσύνη, η ειλικρίνεια, η αλήθεια, το ψέμα, η φιλία, η συγχώρεση, η υπομονή, η αποδοχή, η ενσυναίσθηση, η υπευθυνότητα, η ταπεινότητα, η ισότητα, το θάρρος, η επιμονή, η συνεργασία, το μοίρασμα, η αυτοεκτίμηση και η αγάπη να γίνουν παραμύθι.
