Οι Χρυσές Λίστες του ELNIPLEX συγκεντρώνουν και ξεχωρίζουν τα καλύτερα βιβλία της εκδοτικής παραγωγής κάθε έτους. Ασφαλώς υπάρχουν πολύ αξιόλογα βιβλία που μένουν εκτός λόγω του περιορισμού στις εισόδους στη Λίστα.
Φέτος, μειώσαμε τα βιβλία που εισέρχονται στις λίστες, υιοθετώντας ένα αριθμητικό όριο που δεν πρέπει να ξεπεραστεί. Στη Χρυσή Λίστα εντάσσονται πλέον:
- 15 βιβλία για 0-3 ετών
- 20 βιβλία Ελλήνων και 20 βιβλία ξένων δημιουργών για 4-7 ετών, την πολυπληθέστερη κατηγορία
- 15 βιβλία Ελλήνων και 15 βιβλία ξένων δημιουργών για τα 8-11 ετών, την δεύτερη πολυπληθέστερη κατηγορία
- 10 βιβλία Ελλήνων και 10 βιβλία ξένων δημιουργών για τα 12-16+ ετών
- 10 βιβλία γνώσεων Ελλήνων και 10 βιβλία γνώσεων ξένων δημιουργών, την πλέον ανερχόμενη κατηγορία
Σε ορισμένες κατηγορίες η επιλογή ήταν κάτι παραπάνω από δύσκολη, αφού τα υποψήφια βιβλία ήταν πραγματικά αρκετά περισσότερα. Όπως για παράδειγμα στα 20 βιβλία των ξένων δημιουργών για 4-7 ετών, την πολυπληθέστερη -και με τα πιο καλά βιβλία- κατηγορία, απ’ όπου έμειναν έξω εκπληκτικά βιβλία. Η λίστα αυτή στις θέσεις 21-30 περιλάμβανε υψηλότατου επιπέδου εκδόσεις. Και αυτό ασφαλώς δεν συνέβη μόνο εκεί.
Γιατί τόσα βιβλία Ελλήνων όσα και ξένων;
Είναι προφανές ότι τα αξιόλογα ξένα βιβλία είναι αρκετά περισσότερα από των Ελλήνων δημιουργών στις περισσότερες κατηγορίες και θα μπορούσαμε να έχουμε μια αναλογία π.χ. 25-15 υπέρ των πρώτων. Ο λόγος που επιλέγουμε την ισορροπία σε όλες τις κατηγορίες είναι είτε για λόγους ποιότητας όπως στην κατηγορία των βιβλίων γνώσεων όπου έχουμε πραγματικά θαυμάσια ελληνικά βιβλία, είτε για λόγους ανάδειξης των κορυφαίων στιγμών της εγχώριας παραγωγής την οποία προσπαθούμε με συνέπεια όλα αυτά τα χρόνια.
Γιατί δεν βάζουμε 5 ή 10 βιβλία σε κάθε κατηγορία μειώνοντας αισθητά τα βιβλία που μπαίνουν στις Χρυσές Λίστες
Οι Χρυσές Λίστες δεν έχουν το ίδιο σκεπτικό με τα διάφορα βραβεία που απονέμονται ανά κατηγορία στους δημιουργούς.
Οι Χρυσές Λίστες έχουν την αξία της συμπυκνωμένης πληροφόρησης προς τους βιβλιόφιλους, τους εκπαιδευτικούς, τους γονείς, τα ίδια τα παιδιά, για όλους (οι περισσότεροι) όσοι δεν έχουν τον χρόνο και ασφαλώς τα χρήματα να εξερευνούν το σύνολο της εκδοτικής παραγωγής ή να πειραματίζονται στις αγορές τους.
Για αυτόν τον λόγο οι Χρυσές Λίστες δεν αποτελούνται από ένα TOP-5, κάποιες βραχείες όπως λέγονται λίστες ή και κάποιο βιβλίο που βραβεύεται επίσημα.
Αντιπροσώπευση
Αναζητούμε τις καλύτερες εκδόσεις, αναζητούμε τις καλύτερες στιγμές εκδοτών και δημιουργών, αλλά πρώτο μας κριτήριο είναι η ποιότητα ενός βιβλίου, την οποία συναρτούμε και με το ύφος, τη θεματολογία, τον τρόπο διαπραγμάτευσης, το είδος.
Προσέγγιση εκδοτικής παραγωγής 2020
Η τρομερά δύσκολη συγκυρία έχει επηρεάσει απίστευτα την εκδοτική παραγωγή. Κάποιοι εκδότες μετά βίας επιβιώνουν, οι περισσότεροι πιέζονται πολύ. Είναι αξιοθαύμαστο ότι στην Ελλάδα φέτος εκδόθηκαν αρκετά πολλά βιβλία. Και αρκετά καλά βιβλία. Και εκδόθηκαν δίχως ουσιαστικά καμία υποστήριξη της επίσημης πολιτείας που αφήνει τους σοβαρούς εκδότες στο έλεος της τύχης και των προσευχών.
Είναι λογικό, επίσης, να μην είναι μια χρονιά μεγάλων τολμημάτων στο σύνολό της. Αλλά πότε μια χρονιά μπορεί να χαρακτηριστεί έτσι; Ποτέ! Τα τολμήματα, τα βιβλία που προχωρούν μπροστά την ιστορία είναι πάντα λίγα. Το παιδικό βιβλίο δεν προχωρά με άλματα. Προχωρά με τα βήματα κάποιων.
Έτσι και φέτος δεν λείπουν τα τολμήματα και αποδεικνύουν ότι κάποιοι έχουν το βλέμμα να κοιτάξουν το διαφορετικό, το νέο. Πώς μπορείς να μη θαυμάσεις το graphic novel Ο μεγάλος περίπατος του Πέτρου, βιβλία όπως το Όταν εσύ λείπεις, το Τάτα;;, το Όταν ο ήλιος πάει για ύπνο, το Κουράγιο;
Αρκετά είναι τα βιβλία που εξακολουθούν να επιμένουν στο παλιό. Στείρος διδακτισμός (=έτοιμα δοσμένα νοήματα, άρα αφαίρεση οποιασδήποτε δυνατότητας να σκεφτείς και να καταλάβεις μόνος σου κάτι), καμία πρωτοτυπία στην υπόθεση, συνηθισμένο άπλωμα της ιστορίας, πολλά περιττά υποκοριστικά, συντηρητισμός, ξεκάθαρη διάθεση βιβλίων που θέλουν να πουλήσουν μόνο το ευρύ κοινό. Αυτά τα βιβλία πρέπει να γίνουν παρελθόν. Και οι εκδότες να τολμήσουν ακόμα περισσότερο να δώσουν χώρο σε συγγραφείς με φρέσκες ιδέες και σε εικονογράφους με σύγχρονη ματιά, ακόμα κι αν έχουν την ηλικία της 80χρονης Σοφίας Ζαραμπούκα που ζωγραφίζει με το σθένος και την ποιότητα δέκα νέων.
Το ευκαιριακό βιβλίο πρέπει να τελειώσει. Γιατί όσο κάποιοι το κρατάνε ζωντανό, αυτό το βιβλίο φροντίζει να τους εκδικείται, χτίζοντας πρόσκαιρους αναγνώστες που μόλις περάσουν τα 6-7 τους χρόνια αποχαιρετούν το βιβλίο για άλλους… ηλεκτρονικούς κόσμους. Γιατί όταν η σχέση σου με το βιβλίο είναι βασισμένη σε ρηχά κριτήρια, τότε μόλις η ηλικία σου φύγει από την επιρροή αυτών των κριτηρίων, τι μένει μέσα σου για να κρατήσει το βιβλίο στον κόσμο σου; Τίποτα!
Χτίζουμε τον συνεπή αναγνώστη, με ποιότητα, εκείνον που δε θα εγκαταλείψει το βιβλίο, γιατί μέσα σε αυτό βρήκε ομορφιά και κόσμους που θα τους αναζητά πάντα.
Εικονογράφηση
Λαμβάνουμε ως ELNIPLEX πάρα πολλά βιβλία όπου ο συγγραφέας έχει γράψει μια συμπαθητική έως καλή ιστορία, αλλά η εκδοτική επιλογή είναι μια κάτω του μετρίου εικονογράφηση. Το τονίζουμε με τον πλέον εμφατικό τρόπο: μία κακή εικονογράφηση, παλιακού, φωτογραφικού τύπου, δίχως εκφραστικότητα και φρέσκιες ιδέες, μπορεί κυριολεκτικά να κ α τ α σ τ ρ έ ψ ε ι ένα καλό κείμενο, να σε κάνει να το κλείσεις γρήγορα και με εκνευρισμό από την κακή αισθητική που του φορούν.
Νέοι συγγραφείς, αρνηθείτε να βγάλετε την ιστορία σας με μια κακή εικονογράφηση κάποιου ερασιτέχνη εικονογράφου (συχνά δεν είναι καν εικονογράφος) που τον έχει στείλει σε “αποστολή αυτοκτονίας” ο εκδότης για να κάνει τη “δουλειά”. Εκτός του ότι δεν θα κάνει τη “δουλειά”, εκτός του ότι θα μείνει κάποιος επαγγελματίας εικονογράφος με λιγότερη ή καθόλου δουλειά, θα διαλύσετε την όποια δυναμική έχει το κείμενό σας και συχνά δεν είναι μικρή. Η εικονογράφηση σε ένα εικονογραφημένο βιβλίο 0-7 ετών είναι τουλάχιστον το 50% της δύναμής του. Το εξώφυλλο σε ένα βιβλίο είναι η όψη ενός σπιτιού. Κανείς δεν μπαίνει σε ένα τρομακτικής όψης σπίτι.
Ηλικιακά όρια
Όποιος διαβάζει ELNIPLEX, ξέρει ότι τα ηλικιακά όρια έχουν έναν μεγάλο βαθμό σχετικότητας. Ένα παιδί 3 ετών μπορεί να βρει απόλαυση και στα βιβλία 0-3 και στα βιβλία 3-4, ακόμα και στα 5-7 ετών. Όλα έχουν να κάνουν με το πόσο έμπειρος αναγνώστης είναι (κοινώς πόσο πολύ του έχουμε διαβάσει), με τα ενδιαφέροντά του, με τις αδυναμίες του. Άρα, όταν είμαστε στα σύνορα των ηλικιακών κατηγοριών, κοιτάμε είτε προς τα κάτω είτε προς τα πάνω, αναλόγως του αναγνώστη μας.
Η θεματολογία
Περιστράφηκε γύρω από τα θέματα που απασχολούν τα τελευταία χρόνια την εκδοτική παραγωγή: αποδοχή της διαφορετικότητας, συναισθήματα και διαχείρισή τους, φόβοι και φοβίες, εκφοβισμός, φιλαναγνωσία, προσφυγική κρίση και σπανιότερα προς κάποια λιγότερο συνήθη όπως η μαγεία της φύσης, κάποιες φιλοσοφικές τοποθετήσεις και στάσεις ζωής. Δεν έχει σημασία ποιο είναι το κεντρικό σου θέμα, αυτό που τρέχει την ιστορία σου. Σημασία έχει πώς τη γράφεις, πώς την εικονογραφείς και πώς τη δίνεις στον αναγνώστη.
Το βιβλίο για μικρά παιδιά 0-3 ετών
Εδώ υπάρχει μεγάλο θέμα. Είναι πολύ λίγα τα βιβλία που παράγονται. Και αυτό που δεν έχουν καταλάβει οι περισσότεροι είναι ότι αυτή η ηλικία έχει ένα πολύ δυναμικό κοινό, το κοινό δηλαδή που προηγείται του πιο δυναμικού κοινού όλης της παιδικής ηλικίας, του 4-7. Δε μπορεί να έχεις τέτοια παραγωγή στο 4-7, στο παιδί της προσχολικής και πρωτοσχολικής ηλικίας, και να έχεις τέτοιο έλλειμμα στο ακριβώς προηγούμενο στάδιο. Ειδικά το παιδί 2-3,5 περίπου σχεδόν δεν έχει βιβλία στα μέτρα του.
Οι εκδότες που ασχολούνται σοβαρά με το παιδικό βιβλίο, ελλείψει πολλών επιλογών, αφήνουν με αυτόν τον τρόπο τα παιδιά 0-3 ετών και τους γονείς τους (που είναι οι βασικοί καταναλωτές) έρμαιο στα χέρια των φτηνών εκδόσεων του περιπτέρου δήθεν επώνυμων παραγωγών, στα βιβλία με αυτοκολλητάκια, τις γκλίτερ πριγκίπισσες και τις κάκιστης αισθητικής υπερδιδακτικές εκδόσεις. Και ξαφνικά αποφασίζουμε ότι ένα παιδί το οποίο έχει ασκηθεί μέχρι τα τρία του σε τέτοιες “αναγνώσεις”, από τα τέσσερα και μετά θα το κατακλύσουμε με καλό βιβλίο. Όχι. Όσοι δουλεύουμε με παιδιά, όσοι έχουμε πραγματική εμπειρία και θητεία πλάι σε παιδιά, ξέρουμε ότι αυτό απλά δεν γίνεται.
Η board book σειρά Η μικρή μου μυθολογία έδειξε ότι γίνεται να παραχθούν και ελληνικά βιβλία με κινούμενα μέρη και άλλες «μαγείες» για τα παιδιά αυτής της ηλικίας. Απέδειξε ότι όταν θέλεις να δημιουργήσεις, μπορείς.
Εμείς, στη Χρυσή Λίστα 2021 εντάξαμε 15 βιβλία, άλλα από τα οποία γέρνουν προς το μωρό του πρώτου 1,5 χρόνου, άλλα που αφορούν περισσότερο το παιδί μέχρι τα 2-2,5 και άλλα που πιάνουν από τα 2-2,5 και φτάνουν ως και τα τέσσερα ακόμα, καθώς η αξία, η ποιότητα και η διεισδυτικότητα ενός βιβλίου δεν βάζουν απότομα στοπ κάθε φορά που σβήνεις τούρτα γενεθλίων.
Εκδόσεις Πατάκης και Εκδόσεις Ίκαρος δείχνουν μια κινητικότητα (και… δύο!) παραπάνω σε αυτήν την κατηγορία.
Το βιβλίο για παιδιά 4-7 ετών
Από το εξωτερικό μας έρχονται κάθε χρόνο -και φέτος- κάποια πραγματικά αριστουργήματα. Ωστόσο, τα τελευταία χρόνια και ιδιαίτερα φέτος είδαμε κάποια ελληνικά βιβλία που δεν έχουν τίποτα να ζηλέψουν σε ποιότητα. Ένας πραγματικός ιππότης, Τάτα;;, Όταν εσύ λείπεις (αυτό το κάνει ήδη σε τρεις γλώσσες), Κουράγιο, Η γάτα του Χοσελίτο Περδόν, Όταν ο ήλιος πάει για ύπνο και μερικά ακόμα είναι αξίας που υπερβαίνει τα σύνορα και θα μπορούσαν να στέκονται με αξιώσεις εκτός Ελλάδας. Αυτόν τον δρόμο πρέπει να ακολουθήσουμε και οι αναγνώστες. Για να ενθαρρύνουμε ακόμα περισσότερο αυτά τα βιβλία και όχι τα συνηθισμένα που μάλιστα λέγονται με τον συνηθισμένο τρόπο: ένας μαύρος μέσα στους άσπρους, ένα ταξίδι αυτογνωσίας σε μια μίνι Οδύσσεια με καμιά δεκαριά εμπόδια, μια πόλη με έναν κακό βασιλιά κτλ. Δείτε το ανυπέρβλητο, ασύγκριτο Ένας τοίχος στη μέση του βιβλίου του Τζον Έϊτζι. Ο άνθρωπος διέλυσε κάθε στερεότυπο, μάγεψε ό,τι ήταν δυνατόν να μαγευτεί. Ας αφήσουμε πίσω μας το παλιό, το χιλιοειπωμένο και με τον χιλιοειπωμένο τρόπο.
Σε αυτήν την κατηγορία, την πολυπληθέστερη και με τα περισσότερα καλά βιβλία (αλλά και μέτρια ή κακά βιβλία) απ’ όλες τις κατηγορίες, υπάρχει δραστηριοποίηση από το σύνολο των εκδοτών, μικρών και μεγάλων. Είναι αξιοθαύμαστο ότι πολλοί από τους εκδότες εντοπίζουν και μεταφράζουν πραγματικά θαυμάσια, αριστουργηματικά βιβλία, τα οποία δεν μονοπωλούνται από τους μεγαλύτερους μόνο. Οι μεγάλοι εκδότες όμως συνήθως κάνουν καλές παραγωγές Ελλήνων δημιουργών. Αξιοθαύμαστη η παρουσία, λοιπόν, πολλών εκδόσεων εδώ, όπου είχαμε τις περισσότερες εκπροσωπήσεις (είχαμε και τα περισσότερα βιβλία όμως).
Το βιβλία για παιδιά 8-11 ετών
Στο εξωτερικό κυριαρχούν οι σειρές, τα μυστήρια, οι περιπέτειες και η λογοτεχνία συχνά υποχωρεί χάριν της δράσης. Είναι η κρίσιμη ηλικία που χάνεται ο αναγνώστης προτιμώντας τα γνωστά: τάμπλετ, νέτφλιξ, κονσόλες κτλ.
Στην Ελλάδα ακόμα παράγουμε λογοτεχνία και μάλιστα πολύ ενδιαφέρουσα στην κατηγορία αυτή. Είναι μια κατηγορία που νομίζω ότι στην στη χώρα μας δεν υστερούμε τα τελευταία χρόνια, τουλάχιστον στα κορυφαία 10-20 βιβλία μας. Από εκεί και κάτω, σίγουρα υπάρχει πολλή συζήτηση για το τι εκδίδεται, αφού πολλοί μοιάζουν να αγνοούν το παιδί αυτής της ηλικίας, προσπαθώντας να το πλησιάσουν με μια πολύ νεανική δήθεν γλώσσα,με πολύ κινητό και πολλή τεχνολογία μέσα.
Είναι όμως η ηλικία που ήδη έχουν χαθεί οι μισοί αναγνώστες και η ηλικία που θα χαθεί άλλο ένα 25% τουλάχιστον. Και τη θεωρούμε την πλέον κρίσιμη ηλικιακή κατηγορία. Ή κρατάς αυτόν που έφτασε ως εδώ να διαβάζει ή τον αποχαιρετάς για πάντα. Ως έφηβος δύσκολα θα σου γυρίσει πίσω και μόνο με προσευχές θα επιστρέψει ως νέος μετά τα 20-25 του.
Πατάκης, Μεταίχμιο, Παπαδόπουλος κυριαρχούν, δυνατοί Κέδρος, Διόπτρα, Καλειδοσκόπιο, Μίνωας.
Τα βιβλία για παιδιά 12-16 ετών
Το εφηβικό βιβλίο έχει μεγάλα ζόρια τελευταία. Δεν είναι πολλοί αυτοί που γράφουν, δεν υπάρχει κοινό που να διαβάζει (ας μην πούμε τώρα εδώ τι κάνει το 90% των εφήβων στον ελεύθερο χρόνο του, τα ξέρετε). Συν τοις άλλοις, απουσιάζουν και κάποιοι ας πούμε «συστηματικοί» του είδους συγγραφείς και το αποτέλεσμα είναι φτωχότερο. Το εφηβικό βιβλίο άλλωστε δεν γράφεται σε 10-20 ημέρες. Θέλει τον κόπο του μεγάλου βιβλίου.
Όμως ούτε από το εξωτερικό μας έρχονται πολλά βιβλία, αν αναλογιστεί κανείς ότι εξωτερικό εννοούμε καμιά διακοσαριά χώρες. Η δε εγχώρια θεματολογία τώρα κάνει κάποια μικρά βήματα να ξεφύγει από το παραδοσιακό παιδί χωρισμένων γονιών-κακοποίηση-έφηβος που αναζητά ταυτότητα κτλ. Τους κούρασαν τους έφηβους αυτά, ειδικά όταν γίνονται με συνηθισμένη διαπραγμάτευση. Αν τα ζουν στη ζωή τους, προφανώς βαριούνται να τα βλέπουν και γραμμένα, ειδικά με γραφή διάγνωσης ειδικού ή δημοσιογραφικού ρεπορτάζ. Προτιμούν το κινητό τους.
Συμπεριλάβαμε βιβλία που δεν είναι απαραίτητα στενά εφηβικά, αλλά μπορούν να διαβαστούν από παιδιά 11-12-13+ μέχρι όσο.
Ξεχωρίζουν οι Εκδόσεις Πατάκη, πολύ δυνατές οι Εκδόσεις Καστανιώτη, σημαντικοί οι Κέδρος, Ψυχογιός και μεμονωμένες είσοδοι (Καλειδοσκόπιο κτλ).
Βιβλίο γνώσεων
Η μεγάλη τάση στο εξωτερικό είναι το βιβλίο γνώσεων και πλέον ήρθε και στην Ελλάδα. Βιβλία εγκυκλοπαιδικού τύπου, πρωτότυπα ή μη, βιβλία με ιδιαίτερα πρότζεκτ, βιογραφίες και ανθολογίες προσωπικοτήτων, μυθιστορηματική προσέγγιση προσώπων και γεγονότων. Αυτό το τελευταίο είναι ένα ιδιαίτερο είδος βιβλίου γνώσεων που ανθεί στην Ελλάδα τα τελευταία χρόνια με αρκετά καλές προτάσεις.
Δυστυχώς, έρχονται πλέον με το κιλό πολλά βιβλία γνώσεων, ακολουθώντας αυτή τη μόδα. Όμως, μια μόδα που θα δει κάποια στιγμή τα μέτρια να είναι περισσότερα από τα καλά βιβλία, θα χάσει τη δύναμή της. Και θέλει πολλή προσοχή από τους εκδότες, τους δημιουργούς και πλέον από το κοινό, αφού υπάρχει υπερπροσφορά.
Φέτος (και θα κορυφωθεί του χρόνου), εντός των συνόρων κυριάρχησε ασφαλώς το βιβλίο γνώσεων για το 1821. Κάποια πρωτότυπα και καλαίσθητα βιβλία φανερώνουν το μεράκι και τη δουλειά που έγινε για να παραχθούν. Αρκετά βιβλία αυτής της κατηγορίας έγιναν με παραδοσιακή λογική ή με μια εγκυκλοπαιδικού τύπου προσέγγιση. Όταν όμως ζούμε στην εποχή του google, είναι μάλλον περιττό πια να γίνονται βιβλία με διάταξη ύλης που μπορείς να βρεις γκουκλάροντας για πέντε δέκα λεπτά.
Στην κατηγορία ηγούνται οι Εκδόσεις Διόπτρα, ενώ είναι πολύ δυνατοί οι Εκδόσεις Πατάκη, Καπόν, Μεταίχμιο.
Αντί επιλόγου
Είναι σημαντικό να αποδομείς στερεότυπα μέσα από τις ιστορίες. Είναι σημαντικό να επικοινωνείς με τους ήρωες και τα συναισθήματά τους. Είναι σημαντικό να τολμάς και να δίνεις στα παιδιά το καινούριο. Είναι σημαντικό να επενδύεις στο νέο, το φρέσκο, αυτό που θα πει, αλλά δε θα κατηχήσει, θα δείξει αλλά δε θα υποδείξει. Αυτό που θα ανατρέψει τη γνώση και θα τη δώσει μέσα από άλλους δρόμους, που έχουν αξία για το παιδί.
Καλή περιήγηση αύριο στις Χρυσές Λίστες 2021.
ELNIPLEX
