Με την έναρξη της νέας δεκαετίας, το ELNIPLEX ξεκινά έναν ανοιχτό διάλογο με τους Έλληνες εκδότες που δραστηριοποιούνται στον χώρο του παιδικού και νεανικού βιβλίου. Τα ερωτήματα που απευθύνουμε είναι τα ίδια για όλους και αφορούν στις προκλήσεις της νέας δεκαετίας, τις κατευθύνσεις προς τις οποίες θα κινηθούν οι εκδότες και τις πρωτοβουλίες που απαιτούνται ώστε να ισχυροποιηθεί το βιβλίο ως μέσο και αξία.
Πρεμιέρα κάνει σήμερα η Υπεύθυνη Παιδικού Βιβλίου των ιστορικών Εκδόσεων Πατάκη, κυρία Έλενα Πατάκη, ένα από τα τρία παιδιά του εκδότη Στέφανου Πατάκη, η οποία από το 1992 έχει αναδείξει δεκάδες σπουδαία βιβλία Ελλήνων και ασφαλώς ξένων δημιουργών.
Οι εμβριθείς απαντήσεις της αποκαλύπτουν τη γνώση και το εύρος της σκέψης της αλλά κυρίως σχηματίζουν σε βάθος και με ευκρίνεια την εικόνα για τη νέα, γεμάτη προκλήσεις δεκαετία, για εκδότες, δημιουργούς και κυρίως τους αναγνώστες.
Η Έλενα Πατάκη ανταποκρίθηκε άμεσα στο κάλεσμά μας και είναι στο ELNIPLEX.
“Αυτές τις μέρες ίσως συμβαίνει κάτι που απαντάει σε αυτό που θεωρώ τη μεγάλη πρόκληση: τα παιδιά επιστρέφουν στο βιβλίο”
Ποιες είναι οι μεγαλύτερες προκλήσεις για το παιδικό και το εφηβικό βιβλίο τη νέα δεκαετία που διανύουμε;
Αγαπητό Elniplex,
Απαντώ στις ερωτήσεις σου μέσα σε αυτή την περίοδο που όσα συμβαίνουν στην ανθρωπότητα είναι απλά ασύλληπτα. Σίγουρα είναι η πρώτη φορά που δεν μπορούμε να κάνουμε προβλέψεις κι έτσι και στις εκτιμήσεις μας πρέπει να είμαστε διπλά επιφυλακτικοί.
Γι’ αυτό υποψιάζομαι πως όσα θεωρούσα προκλήσεις μέχρι πριν λίγο καιρό σύντομα θα αλλάξουν. Ξεκινώ, λοιπόν, με μια ευχή, να είμαστε όλοι καλά και να τα αναθεωρήσουμε όλα αυτά σε λίγο καιρό που αυτός ο νέος ιός θα έχει γίνει ένας παλιός γνωστός τον οποίο θα έχουμε τιθασεύσει και από τον οποίο θα έχουμε κρατήσει κάποια μαθήματα.
Ακούω αυτές τις μέρες πως εκκολάπτονται μικροί βιβλιοφάγοι παντού.
Κλεισμένα στο σπίτι, τα παιδιά μαζί με τους γονείς τους, βρίσκουν τον χώρο και τον χρόνο για να απολαύσουν ιστορίες.
Ένα μεγάλο εικονογραφημένο βιβλίο αγκαλιά με τον γονιό ή με το μεγαλύτερο αδερφάκι. Ένα βιβλίο με λίγο κείμενο και πολλές εικόνες στα χέρια ενός παιδιού που αρχίζει να διαβάζει. Τα κατάφερε! Ύστερα κι άλλο ένα, κι άλλο ένα. Μια στοίβα από μυθιστορήματα, κάποια μισαρχινισμένα, αλλά μισοτελειωμένα κι άλλα διαβασμένα ξανά και ξανά στριμώχνονται στο γραφείο ενός μεγαλύτερου παιδιού/εφήβου.
Υπάρχει έντονη ανησυχία παντού γύρω, αλλά υπάρχει και μοίρασμα. Οι ιστορίες επανέρχονται στο οικογενειακό τραπέζι, μαζί με το νοιάξιμο για τη γιαγιά και τον παππού.
Σε κουράζω, αγαπητό Elniplex, με πράγματα που ξέρουμε όλοι, γιατί μέχρι τώρα πίστευα πως οι μεγαλύτερες προκλήσεις για το παιδικό/εφηβικό βιβλίο είναι α) να δώσουμε πίσω στα παιδιά μας τον αργό χρόνο που τους στερήσαμε, β) να ξανακερδίσουμε την εμπιστοσύνη τους, να τα πείσουμε με κάθε ειλικρίνεια πως είμαστε ικανοί να τους αφήσουμε γραπτά ίχνη που θα θελήσουν να εξερευνήσουν.
Είναι τόσο δραστικές οι αλλαγές που ζούμε τις τελευταίες δεκαετίες, τόση η αποσταθεροποίηση, που τα σημερινά παιδιά πολύ σύντομα θα κληθούν να ορίσουν τη ζωή τους ως νεαροί ενήλικες. Τα ίδια θα γράψουν την ιστορία τους, τώρα που η κυρίαρχη αφήγηση καταρρέει και είναι ολοφάνερο ότι οι μεγάλοι δεν έχουν όλες τις λύσεις. Χρειάζονται όμως τα παιδιά και οι νέοι –όπως κι εμείς– μια στέρεη γέφυρα ανάμεσα στον νέο κόσμο που έρχεται και τον παλιό κόσμο των γονιών και των παππούδων τους.
Η γέφυρα αυτή είναι χτισμένη από ιστορίες. Αυτές θα τους δώσουν τα κλειδιά για να ερμηνεύσουν το άγνωστο και να πορευτούν μέσα σε αυτό. Στα λαϊκά παραμύθια, στα κλασικά και στα σύγχρονα μυθιστορήματα, στα βιβλία γνώσεων που προσπαθούν να χωρέσουν όσα ως τώρα γνωρίζει ο άνθρωπος, ειπωμένα με απλό τρόπο, κρύβονται ιστορίες που είναι εμπειρίες, που είναι κατανόηση της φύσης του ανθρώπου, που είναι σοφία χωρίς να είναι διδαχή.
Αυτές τις δύσκολες μέρες του 2020, ίσως και να συμβαίνει κάτι που απαντάει σε αυτό που θεωρώ τη μεγάλη πρόκληση: τα παιδιά επιστρέφουν στο βιβλίο.
Ο ψηφιακός κόσμος, το σιωπηλό gadget και η γοητεία του βιβλίου
Ποιες είναι οι γραμμές/κατευθύνσεις κοντά στις οποίες θα βαδίσουν οι Εκδόσεις Πατάκη ως προς το παιδικό και εφηβικό βιβλίο;
Για πολλά χρόνια εκδίδουμε βιβλία, πάντα με βασικά κριτήρια (και στόχο) την ποιότητα, την πρωτοτυπία, τη συμβολή τους στην αισθητική καλλιέργεια και στην κοινωνική και συναισθηματική ανάπτυξη των παιδιών και των εφήβων, και τέλος τη συμβατότητά τους με τις συνθήκες της εποχής.
Καθώς κοντεύουμε να κλείσουμε τέσσερις δεκαετίες στον χώρο του παιδικού βιβλίου, ζήσαμε πολλές αλλαγές, αλλά σήμερα ζούμε τη μεγαλύτερη: Απέναντι στην εντυπωσιακή –συνήθως κινούμενη και ομιλούσα– εικόνα, στο διαδραστικό περιεχόμενο, στην ταχύτατη ανανέωση, στη στιγμιαία ευχαρίστηση, στην ακαριαία αντίδραση ενός άψογα σχεδιασμένου gadget σε κάθε μας κίνηση –ακόμα και σε κάθε μας ψίθυρο–, απέναντι σε ένα δίκτυο φίλων που δε σταματάει να δρα και να «καταμετρά» τη συμμετοχή μας, στέκεται ένα αντικείμενο περίκλειστο, σιωπηλό, κουφό, εκ πρώτης ακοινώνητο, χωρίς οδηγίες χρήσης, που περιμένει εμάς να το ξεκλειδώσουμε.
Υποψιάζομαι πως γνωρίζεις καλά, Elniplex, πόσο δύσκολο είναι αυτό –ειδικά για ένα παιδί– και τι δεξιότητες απαιτεί. Όχι μόνο τη βασική δεξιότητα ανάγνωσης, αλλά την ικανότητα συγκέντρωσης, το να μπορεί να αδειάσει το μυαλό του από τον άπειρο ψηφιακό κόσμο που ανθίζει ερήμην του εκεί δίπλα του –συχνά στην ίδια την παλάμη του!– και να ταξιδέψει με τη φαντασία του κάπου αλλού.
Τα παραπάνω συνιστούν πρόκληση και εμείς στην πρόκληση απαντάμε με την Αναγέννηση της Ανάγνωσης. Γιατί στις Εκδόσεις Πατάκη πιστεύουμε πως υπάρχει λαμπρό μέλλον για το βιβλίο, αρκεί αυτό να αναμορφωθεί –ως μορφή, ως εμπειρία, ως περιεχόμενο– για να αποδείξει πως μπορεί και πως αξίζει να είναι ο καλύτερος σύντροφος του παιδιού, από τα πρώτα του βήματα ως την εφηβεία του. Κι ύστερα για πάντα.
Έτσι, προτεραιότητα των Εκδόσεων Πατάκη είναι να εκδίδουμε βιβλία που θα γοητεύσουν τους απαιτητικούς αναγνώστες των 3, των 5, των 8, των 18 ετών, αλλά και των 18 μηνών! Το κλειδί είναι το ίδιο το βιβλίο. Να τα καταφέρει να γοητεύσει τον νεαρό αναγνώστη, να τον κατακτήσει. Θέλουμε να έρθει κάθε παιδί κοντά στο βιβλίο από επιλογή, όχι από υποχρέωση, ούτε προσδοκώντας κάτι συγκεκριμένο. Να έρθει και να μείνει στον κόσμο του βιβλίου –της μεγάλης ποικιλίας βιβλίων που μπορεί να ανακαλύψει στα ράφια των βιβλιοθηκών και των βιβλιοπωλείων–, που είναι ένας κόσμος ελευθερίας και χαράς, αρκεί να μπορείς να τον προσεγγίσεις.
Οι μη αρωγοί, η κατάρριψη της αυθεντίας, τα παιδιά του STEM
και η Αναγέννηση της Ανάγνωσης
Ποιες πρωτοβουλίες θα αναλάμβανες άμεσα για τη βελτίωση της θέσης του βιβλίου στην κοινωνία και τη φιλαναγνωσία αν σου δινόταν μια τέτοια αρμοδιότητα από την πολιτεία;
Από τότε που θυμάμαι τον εαυτό μου ως μαθήτρια γυμνασίου γίνονταν επισκέψεις συγγραφέων στα σχολεία, εκδηλώσεις σε κέντρα πολιτισμού, τυπώνονταν υλικά για να διαδώσουν κοινωνικά μηνύματα (όπως ένα οικολογικού περιεχομένου αυτοκόλλητο του 1985, ζωγραφισμένο από την Τέτη Σώλου, που το έχω δει πρόσφατα, ξεθωριασμένο, σε τοίχο δημοτικού σχολείου). Έχουμε οργανώσει ημερίδες, συνέδρια, εκδηλώσεις που έγιναν θεσμοί, όπως «Τα Παραµυθένια µεσηµέρια Σαββάτου», τον «Μήνα Εφηβείας», το «Δημιουργικό Σχολείο».
Το ότι κανένα υπουργείο παιδείας ή πολιτισμού δεν στάθηκε ποτέ αρωγός στις προσπάθειές μας μου προκαλεί πάντοτε έκπληξη. Την ίδια έκπληξη που βλέπω στα πρόσωπα των περισσότερων στην Ελλάδα όταν πρωτοακούν ποιος είναι ο ρόλος των εκδοτών στις υπόλοιπες χώρες στην Ευρώπη.
Το ξέρεις, αγαπητό Elniplex, ότι είμαστε η μόνη χώρα στην οποία το σχολικό βιβλίο είναι ένα και μοναδικό για κάθε μάθημα; Πως η πρακτική να γράφονται τα βιβλία κατ’ ανάθεση από το υπουργείο και να τυπώνονται από αυτό είναι επίσης μοναδική; Πως σε άλλους υπουργούς και πρωθυπουργούς στην Ευρώπη ακούγεται αδιανόητο να πιστεύουν στην αυθεντία κάποιων και να μην εμπιστεύονται την κρίση των εκπαιδευτικών που κάθε μέρα έρχονται σε επαφή με τα παιδιά και γνωρίζουν τις ιδιαιτερότητές τους, ατομικά και ως ομάδα;
Σε αυτές τις χώρες, που είναι σχεδόν όλες του αναπτυγμένου κόσμου –λέω “σχεδόν” μήπως υπάρχει κάτι που μου διαφεύγει–, οι εκδότες εκπαιδευτικού βιβλίου διαθέτουν ομάδες έρευνας που αναπτύσσουν σχολικά βιβλία (ενταγμένα σε ολοκληρωμένα εκπαιδευτικά πακέτα) που είναι πολύ καλύτερα από ό,τι φανταζόμαστε και που εξελίσσονται διαρκώς. Με αυτά τα βιβλία μεγαλώνουν τα παιδιά από τα πρώτα τους βήματα, και το σχολείο τους είναι ένας τόπος όπου ενθαρρύνεται η περιέργεια και καλλιεργείται η φαντασία και η δημιουργικότητα.
Από αυτό το απλό* πράγμα θα ξεκινούσα, από την κατάργηση του ενός και μοναδικού σχολικού βιβλίου. Από την κατάρριψη της αυθεντίας.
Ας μην ξεχνάμε ποια είναι τα παιδιά σήμερα. Τα παιδιά του STEM, τα παιδιά που κάθε μέρα μας εκπλήσσουν με τις απορίες και τις παρατηρήσεις τους και που εκπλήσσουν την παγκόσμια κοινότητα με την ακτιβιστική τους δράση.
Σε όλα τα παιδιά οφείλουμε να νοιαστούμε για την Αναγέννηση της Ανάγνωσης!
* ΥΓ. Τίποτα δεν είναι απλό, φυσικά, αλλά χρειάζεται θέληση καταρχάς, και πίστη πως ό,τι δεν λειτουργεί καλά πρέπει να αλλάξει. Κι επειδή σίγουρα θα σε απασχολήσει το οικονομικό ζήτημα, θέλω να σου πω πως τα διάφορα κράτη έχουν διαφορετικά μοντέλα όσον αφορά την κρατική δαπάνη και τη συμμετοχή της οικογένειας στο κόστος των βιβλίων. Από αυτά μπορεί η Ελλάδα να μάθει πολλά, να διαλέξει αυτό που ταιριάζει στις συνθήκες και να το εξελίσσει ανάλογα με τις δυνάμεις της, όπως ακριβώς κάνουν και οι άλλες χώρες.
Κι όταν έρθει αυτή η αλλαγή, οι πολλές άλλες πρωτοβουλίες που έχω τώρα στο μυαλό μου ίσως να μην έχουν νόημα πια.
