Το φιλοσοφικό-παιδαγωγικό κίνημα δεν είναι μια καινούρια υπόθεση. Ξεκίνησε τη δεκαετία του 70′ στην Αμερική υποστηρίζοντας ότι η φιλοσοφία είναι μια δραστηριότητα που μπορεί και πρέπει να ασκείται από τα παιδιά 4-12 ετών ως ερευνητική, διαλογική και κριτική διαδικασία. Πρόκειται ουσιαστικά για μια απάντηση στον Ελβετό Ζαν Πιαζέ, το ιερό τοτέμ των παιδαγωγών του 20ου αιώνα, που είχε ισχυριστεί μερικές δεκαετίες νωρίτερα ότι η φιλοσοφία δε μπορεί να διδαχθεί σε παιδιά μικρότερα των 11-12 ετών.
Την αρχή κάνει ο Μatthews Lipman στο Ινστιτούτο Προώθησης της Φιλοσοφίας για Παιδιά (Institute for Advancement of Philosophy for Children του Montclair State University που υποστήριξε ότι η ικανότητα των μικρών παιδιών να σκέφτονται αφαιρετικά και ασύμμετρα τα φέρνει εγγύτερα στη διαδικασία και την ουσία της φιλοσοφίας ενώ ενισχύει τις δεξιότητες συλλογισμού και αναπτύσσει την περίφημη κριτική τους σκέψη για την οποία όλοι τόσο πολύ κοπτόμαστε. Βαφτίζοντας την προσπάθεια εισαγωγής της φιλοσοφίας στις μικρότερες ηλικίες “Que pensar” (Τι σκέφτεσαι;), ο Λίπμαν δοκίμασε πολλά ερευνητικά προγράμματα, αξιοποίησε τις πρωτόλειες ιδέες των πραγματιστών παιδαγωγών/φιλοσόφων Τζον Ντιούι και Τσαρλς Πίρς, καταφέρνοντας να επεκτείνει την προβληματική του και σε άλλες χώρες, εκτός της αμερικανικής ηπείρου. Στην Ευρώπη, η φιλοσοφία για παιδιά πήρε φόρα και ορμή μέσω του International Council of Philosophical Inquiry with Children, ενός δικτύου με αφετηρία τη Δανία.
Οι εκδόσεις Μεταίχμιο έφεραν πολύ γρήγορα σε σχέση με τις συνήθεις εκδοτικές καθυστερήσεις επιτυχημένων πρότζεκτ του εξωτερικού στην Ελλάδα όλη τη σειρά του μικρού φιλοσόφου από τον Μισέλ Πικμάλ (κυκλοφορούν στα ελληνικά ήδη 8 βιβλία). Πρόκειται για βραχείες ιστορίες, γραμμένες με πολύ χιούμορ και με οδηγό έναν άκρως συμπαθητικό μικρό, τον Πίκολο (ευθεία αναλογία στην ιταλική γλώσσα του “μικρού”), που διαβάζονται άνετα από την ηλικία των 4-5 ετών και μπορούν να φτάσουν την διεισδυτικότητά τους μέχρι και σε παιδιά Γ’ δημοτικού. Ο Πίκολο εμπλέκεται σε διασκεδαστικές ιστορίες οι οποίες γεννούν άμεσα και ξεκάθαρα κάθε φορά ένα ερώτημα σε κάποια απορία/ανησυχία/πρόβλημα. Δικαιοσύνη, παιδική ηλικία, δικαιώματα, οικογένεια, ανθρώπινος πολιτισμός, γλώσσα και πολλά άλλα ζητήματα φιλτράρονται με επιτυχία μέσα από τις ιστορίες του Πίκολο και αποτελούν μιας πρώτης τάξης ευκαιρία για συζητήσεις με το παιδί/τα παιδιά.
Η ξεκούραστη γραφή του Πικμάλ σε συνδυασμό με τη λιτή, κόμικ προσέγγιση του εικονογράφου Τομά Μπαάς, δημιουργούν ένα ιδιαιτέρως ελκυστικό αποτέλεσμα. Η τιμή των βιβλίων σε λιγότερο από 6 ευρώ το καθένα, το καθιστούν εξαιρετικά προσιτή επιλογή ποιότητας.
Κυκλοφορούν τα βιβλία:
Μίλα μου γατούλα!
Μα είμαι πια μεγάλος!
Είναι άδικο!
Άου, πονάω!
Δεν το έκανα εγώ!
Είναι δικό μου!
Στ’ αλήθεια ή στα ψέματα;
Θέλω την κόκκινη μοτοσικλέτα!
Ενδεικτικά τρία από τα βιβλία του Μικρού Φιλοσόφου:
Ο Πίκολο λατρεύει την γκρίζα γάτα του σπιτιού, την Μπεργκαμότ. Της μιλάει συνέχεια όταν είναι λυπημένος. Μια μέρα, αποφασίζει να της μάθει να μιλάει. Τη στρώνει κάτω, και αρχίζει να της διδάσκει σαν δάσκαλος. “ΕΙ-ΜΑΙ ΜΙΑ ΜΙ-ΚΡΗ ΓΑ-ΤΟΥ-ΛΑ”, της συλλαβίζει και της ζητά να επαναλάβει. “Νιάου” του απαντά αυτή. Και νιάου θα συνεχίσει να του απαντά σε όλες τις προσπάθειες του Πίκολο να πει κάτι παραπάνω η Μπέργκαμοτ.
Ο Πίκολο πηγαίνει στον μπαμπά του. “Γιατί οι γάτες δε μιλάνε;” τον ρωτάει και κάπου εκεί ξεκινά η ιχνηλάτηση της απορίας του Πίκολο.
Μαζί με τον μπαμπά του, ο Πίκολο (και κατ’ επέκταση οι αναγνώστες) θα γρατζουνίσουν για τα καλά τις ανάγκες των ανθρώπων για επικοινωνία σε αντιδιαστολή με εκείνων των ζώων.
Θα προβληματιστούν για τα όρια και τις δυνατότητες του κάθε ζώου (συμπεριλαμβανομένου του ανθρώπινου είδους) στην επικοινωνία, στη δημιουργία, στον πολιτισμό. Αλλά θα μπουν και στην ψυχοσύνθεση ενός ζώου, στις διαφορές που έχει η φωνή του ανάλογα με το τι νιώθει και τι χρειάζεται.
Πολύ ιδιαίτερο βιβλίο.
***
“Είσαι πολύ μικρός για να βγεις έξω μόνος σου”, απαντάει η μαμά στον Πίκολο όταν εκείνος αποφασισμένος ετοιμάζεται να βγει με τα πατίνια του στο δρόμο, μόνος του. Όμως η μαμά δεν έχει χρόνο για να τον συνοδεύσει στο παιχνίδι του. Έχει τις δικές της δουλειες. Ο Πίκολο, δυσαρεστημένος με τους μεγάλους, αποφασίζει να παίξει με τα αυτοκινητάκια του. Ο μπαμπάς του προτείνει να καθαρίσουν μαζί τα λαχανικά. Και ύστερα η μαμά του προτείνει να στρώσει το τραπέζι. Ο Πίκολο όμως τα αρνείται όλα ισχυριζόμενος πάντα ότι είναι πολύ μικρός για να τα κάνει αυτά.
“Δε θες να μεγαλώσεις και να έχεις το δικαίωμα να κάνεις ένα σωρό καινούρια πράγματα;” τον ρωτάει ο πατέρας του. Κι από μια ερώτηση πάλι, ξεκινάει η εξερεύνηση των ηλικιών. Έτσι όπως είναι στο μυαλό του Πίκολο οι μεγάλοι και οι μικροί. Έτσι όπως είναι στην πραγματικότητα.
Ο Πίκολο βιώνει τα όριά του, διδάσκεται βιωματικά ότι μπορεί να αποφασίσει, να προσφέρει, να ασχοληθεί με πολλά πράγματα. Δε μπορεί όμως με όλα: μια ακατάλληλη ταινία, να κοιμηθεί όποτε θέλει, να βγει έξω μόνος του κ.α.
Αυτή η μοναδική έννοια των “ορίων” που αποτελεί έναν από τους μεγαλύτερους βραχνάδες της σύγχρονης παιδαγωγικής προσέγγισης των γονιών, παίρνει σε αυτό το βιβλίο ένα πρώτο, όμορφο, διασκεδαστικό σχήμα.
***
“Είναι άδικο, άδικο, άδικο!” φωνάζει ο Πίκολο που θέλει να παίξει μπάλα με το φίλο του, το Λεόν, αλλά εκείνος είναι τιμωρία από τη μαμά του.
Στο μυαλό του Πίκολο όλα μοιάζουν άδικα. Δε μπορεί να βγει να παίξει, δε μπορεί να φάει όσα σοκολατάκια θέλει από το μεγάλο κουτί, δε μπορεί να βλέπει τηλεόραση τη νύχτα.
Πιστεύει ότι οι μεγάλοι αποφασίζουν συγκεκριμένα πράγματα για να του… σπάνε τα νεύρα!
Μαζί με τον πατέρα του και ακολούθως με τη μητέρα του θα συζητήσουν για διάφορα ζητήματα ώστε να πάψει αυτό το μικρό, γλυκό χάος αδικίας που βασιλεύει στο μυαλό του Πίκολο μα και κάθε παιδιού που από την ώρα που στέκεται λίγο παραπάνω στα πόδια του, αρχίζει να πιστεύει ότι μπορεί να αποφασίζει για τα πάντα.
Τα όρια του “δίκαιου” και ¨άδικου” εξατάζονται όχι στη νομική τους διάσταση αλλά στην καθημερινή της ζωής ενός παιδιού. Τι θεωρεί δίκαιο και άδικο; Τι περιεχόμενο έχει η απαγόρευση και πως θεμελιώνεται λογικά στο νου ενός παιδιού;
Οι ιστορίες του Πίκολο βασίζονται σε ορθά δομημένα φιλοσοφικά ερωτήματα που άπτονται της καθημερινής ζωής και σκέψης των μικρών παιδιών και όχι σε βαρύγδουπες αναλύσεις και προσεγγίσεις.
Καθώς η φιλοσοφία για παιδιά (ΦγΠ) βασίζεται κατά κύριο λόγο στην ερώτηση, ο συγγραφέας, αξιοποιεί αυτό το “σωκρατικό μέσο” για να τρέξει την ιστορία του, να αντλήσει στον προβληματισμό του και να ρίξει τα δίχτυα του στη σκέψη των παιδιών.
Οι ερωτήσεις είναι ανοιχτού τύπου, γεγονός που θέτει τη σκέψη και τη φαντασία του παιδιού σε συναγερμό, το κινητοποιεί συνολικά σε αναζήτηση μιας αλήθειας που να ικανοποιεί τις δικές του αναζητήσεις. Οι έτοιμες απαντήσεις από τον παντογνώστη ειδικό/παιδαγωγό/ενήλικα απορρίπτονται ως θεμελιωδώς αντιφιλοσοφικές.
Ο ρόλος του εκπαιδευτικού σε τέτοιες διαδικασίες είναι προφανέστατα διαφορετικός. Αναδεικνύει τις ερωτήσεις, καταγράφει τις νέες, εμπλουτισμένες, τροποποιημένες ερωτήσεις των παιδιών, δίνει ροή στην- πάντοτε- δημοκρατική διαδικασία, δημιουργεί το πλαίσιο και το περιβάλλον ενδιαφέροντος με ανοιχτές ερωτήσεις, εμπνευσμένες από την μαιευτική σχολή της αρχαίας Αθήνας.
“Είσαι σίγουρος;”
“Πιστεύεις ότι ο Πίκολο…;”
“Τι νομίζεις ότι θα συνέβαινε αν….;”
“Πιστεύεις ότι υπάρχει μία μόνο αληθεια στο…;”
Πολλά τα ανοιχτά ερωτήματα και οι διατυπώσεις που μπορείς να κάνεις σε μια συζήτηση με 5χρονα-7χρονα παιδιά.
Στο τέλος κάθε βιβλίου υπάρχει το “φιλοσοφικό εργαστήρι του Πίκολο” με οδηγίες για τους γονείς και τους εκπαιδευτικούς, καθώς και συμβουλές και παιχνίδια για τους μικρούς αναγνώστες.
Βιβλία
Joanna Haynes: Τα παιδιά ως φιλόσοφοι. Μάθηση μέσω έρευνας και διαλόγου στην πρωτοβάθμια εκπαίδευση, Εκδόσεις Μεταίχμιο, Αθήνα 2009
Lipman, M. Philosophy Goes to School. Philadelphia: Temple University Press, 1988
Η τράπουλα του Πίκολο
Η τράπουλα του Πίκολο παρουσιάστηκε στην Ημερίδα των εκδόσεων του Μεταιχμίου το Νοέμβριο του 2015. Ήταν μία από τις 12-13 ιδέες που παρουσιάστηκαν εκείνη τη μέρα στη ημερίδα με τις προεκτάσεις τους. Κατεβάστε την και αξιοποιήστε την. Ο Πίκολο είναι μόνος; Εγώ! Ο Πίκολο είναι με τους γονείς του ή τη γάτα τους; Εμείς! Πώς αισθάνεται; Πώς στέκεται; Μιμηθείτε τον. Αισθανθείτε σαν κι αυτόν. Περπατήστε σαν κι αυτόν! Φωνάξτε σαν κι αυτόν!
Δημιουργήστε παιχνίδια συναισθημάτων, παντομίμας, μνήμης (αναποδογυρίζοντας τις κάρτες), ακόμα και μαθηματικών ή αντιληπτικής ικανότητας. Το εμείς κερδίζει το εγώ; Έχωψ κάρτα “εμείς”. Σε κερδίζω! Είναι πραγματικά πάμπολλες οι ιδέες που μπορείτε να κάνετε με τα βιβλία του Μικρού Φιλοσόφου.
Bonus video
Ποιος ειμαι;
Ένα πεντάλεπτο αγγλόφωνο βίντεο/animation που αποτελεί μια πρώτης τάξεως εισαγωγή στο μέγιστο φιλοσοφικό ερώτημα.
Ο Μισέλ Πικμάλ γεννήθηκε στην πόλη Μπεζιέ της Νότιας Γαλλίας το 1954. Είναι δάσκαλος και παρότι έχει εγκαταλείχει τις σχολικές αίθουσες, προσπαθεί μέσω των βιβλίων του να επικοινωνήσει τα πιστεύω του. Έχει γράψει περίπου 200 βιβλία που απευθύνονται σε παιδιά.
Ο Τομά Μπαάς γεννήθηκε στο Στρασβούργο όπου και σπούδασε στην Ανωτάτη Σχολή Καλών Τεχνών (ENSAD). Εικονογραφεί βιβλία για παιδιά και παράλληλα εργάζεται ως διαφημιστής. Ζει στο Παρίσι.
 ΠΕΡΙΓΡΑΦΗ |
|
|---|---|
| Τίτλος: | Μίλα μου, γατούλα! Μα είμαι πια μεγάλος! Είναι άδικο! |
| Συγγραφέας: | Μισέλ Πικμάλ |
| Εικονογράφηση: | Τομά Μπαάς |
| Σειρά: | Ο μικρός φιλόσοφος |
| Εκδόσεις: | Μεταίχμιο, 2014 |
| Σελίδες: | 32 |
| Μέγεθος: | 14 Χ 20,5 |
| ISBN: | 978-960-501-587-9 978-960-566-466-4 978-960-566-025-3 |
