Γράφουν
η Χριστιάνα Γάκη & ο Γιάννης Κυργιόπουλος
Πολλοί από εμάς διστάζουμε να μιλήσουμε στα παιδιά για το θάνατο. Παρόλα αυτά ο θάνατος είναι καθολικό και αναπόφευκτο γεγονός ζωής. Μπορεί να είναι μια ευκαιρία για όλη την οικογένεια να μοιραστεί τα συναισθήματα αυτά, τα συστήματα πεποιθήσεων και τους αμυντικούς μηχανισμούς που τίθενται σε ενέργεια για την αντιμετώπιση της θλίψης.
Συνήθως τα παιδιά έχουν μεγαλύτερη εξοικείωση με την έννοια του θανάτου από όσο νομίζουμε. Ο θάνατος υπάρχει μέσα στα παραμύθια, στο παιχνίδι και στην καθημερινή τους ζωή. Πολλές φορές οι γονείς θεωρούν ότι προφυλάσσουν τα παιδιά τους με το να αποκρύψουν την αλήθεια για την απώλεια ή να δώσουν ψεύτικες πληροφορίες. Ωστόσο, η απόκρυψη της αλήθειας ή η παροχή ψεύτικων πληροφοριών δημιουργεί πρόσθετες συναισθηματικές δυσκολίες στα παιδιά.
Είναι απαραίτητο λοιπόν τα παιδιά να είναι ενήμερα γι’αυτό που συμβαίνει, και η ενημέρωση να γίνεται με βάση την ηλικία του παιδιού και το γνωστικό και συναισθηματικό στάδιο ανάπτυξης στο οποίο βρίσκεται.
Είναι καλό να γνωρίζουμε ότι:
• τα παιδιά προσχολικής ηλικίας αντιλαμβάνονται το θάνατο ως απουσία αλλά δεν κατανοούν ότι ο θάνατος είναι οριστικός. Πιστεύουν ότι αυτός που πέθανε, θα επιστρέψει και ότι εξακολουθεί να ζει, να σκέφτεται και να αισθάνεται εκεί που βρίσκεται
• τα παιδιά σχολικής ηλικίας κατανοούν ότι ο θάνατος είναι μη αναστρέψιμος, αλλά θεωρούν ότι συμβαίνει μόνο στους άλλους.
• οι έφηβοι έχουν κατανοήσει την έννοια του θανάτου και αντιλαμβάνονται τις μεταφυσικές και συμβολικές ερμηνείες του θανάτου.
Με βάση τα παραπάνω και ειδικότερα για τα παιδιά της προσχολικής και της πρώτης σχολικής ηλικίας θα πρέπει:
• η ενημέρωση να γίνεται άμεσα χωρίς καθυστερήσεις, με ειλικρίνεια για το τι έγινε και με απλά και κατανοητά λόγια. Κυρίως στα μικρά παιδιά, θα πρέπει να δοθεί προσοχή σε ιατρικές λεπτομέρειες που ίσως μπερδέψουν και αγχώσουν το παιδί. Για παράδειγμα ένα πολύ μικρό παιδί δε χρειάζεται να ακούσει ότι «η καρδιά του κουράστηκε» ή «ότι δε μπορούσε πια να αναπνεύσει». Αυτό που είναι σημαντικό να ακούσει είναι ότι «δε θα είναι πια μαζί μας, δε θα ξανάρθει».
• να χρησιμοποιούνται λέξεις όπως «πέθανε», «θάνατος» και όχι ασαφείς λέξεις όπως «έφυγε», «χάθηκε», γιατί το παιδί πρέπει να καταλάβει ότι ο θάνατος είναι ένα οριστικό και μη αναστρέψιμο γεγονός.
• να δίνεται χρόνος ώστε το παιδί να εκφράζει τα συναισθήματά του και να διατυπώνει ερωτήσεις, δίχως να κατακλύζεται από πληροφορίες. Να αποφεύγονται υποδείξεις για το πώς αισθάνεται ή πώς θα έπρεπε να αισθάνεται. Κάθε παιδί έχει το δικό του τρόπο να θρηνεί. Δεν υπάρχει σωστός ή λάθος τρόπος.
• στα μικρότερα παιδιά, που η ικανότητα του λόγου δεν είναι τόσο αναπτυγμένη ο θρήνος εκφράζεται κυρίως με έμμεσο τρόπο (παιχνίδι, ζωγραφική, αλλαγές στη συμπεριφορά τους στον ύπνο, στο φαγητό, στο σπίτι και στο σχολείο).
• ο ενήλικας που μιλάει με το παιδί να μη διστάζει να μοιράζεται μαζί του τις δικές του σκέψεις και τα συναισθήματα, ακόμη και να κλαίει μαζί του, αποφεύγοντας φυσικά τις υπερβολικές και ακραίες συναισθηματικές αντιδράσεις.
• να μην αλλάζει η καθημερινότητα και το ημερήσιο πρόγραμμα του παιδιού. Η σταθερότητα και οι ρουτίνες ιδιαίτερα στα μικρότερα παιδιά είναι ζήτημα πρωταρχικής σημασίας. Να αποφεύγονται η άμεση αλλαγή σπιτιού ή σχολείου, καθώς αυτό δημιουργεί ένα αίσθημα ασυνέχειας στο παιδί που πενθεί.
• να επιτρέπουμε στο παιδί να συμμετάσχει στις οικογενειακές εκδηλώσεις πένθους, εφόσον το επιθυμεί και αφού προετοιμαστεί κατάλληλα.
• διατηρούμε τους κανόνες πειθαρχίας και τα όρια, που είναι πηγή ασφάλειας και σιγουριάς, όταν αλλάζουν όλα στη ζωή μας.
• Η πρόληψη είναι η καλύτερη θεραπεία. Η συζήτηση με τον ψυχολόγο που ειδικεύεται σε θέματα πένθους μπορεί να διευκολύνει την προσαρμογή του παιδιού, του εφήβου αλλά και ολόκληρης της οικογένειας.
Πώς ενθαρρύνουμε ένα παιδί να εκφράσει τα συναισθήματά του;
Αφήνουμε το παιδί να εκφράσει τα συναισθήματά του όποια και αν είναι. Είναι σημαντικό να το ενθαρρύνουμε να μιλήσει γι’ αυτό που αισθάνεται. Όμως, σεβόμαστε και τη σιωπή του, όταν επιλέγει να μη μοιραστεί αυτό που νιώθει. Τονίζουμε πως ό,τι αισθάνεται είναι φυσιολογικό.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΗ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
Τσιάντης, Ι. (2001). Εισαγωγή στην παιδοψυχιατρική. Εκδόσεις Καστανιώτη.
Τσιάντης,Ι. (1998). Ψυχική υγεία του παιδιού και της οικογένειας. Τεύχος Α΄, Εκδόσεις Καστανιώτη.
Ε.Ψ.Υ.Π.Ε. (2007). Πώς να μιλήσετε σε ένα παιδί για….. Εκδόσεις ΚΟΑΝ.
Το πένθος στη ζωή».
Νίλσεν Μ. και Παπαδάτου Δ. (Επιμ.) Εκδόσεις Μέριμνα, Αθήνα 1998.
«Όταν η χρόνια αρρώστια και ο θάνατος αγγίζουν τη σχολική ζωή».
Νίλσεν Μ. και Παπαδάτου Δ. (Επιμ.) Εκδόσεις Μέριμνα, Αθήνα 1999.
«Απώλειες στη ζωή του παιδιού». Νίλσεν Μ. (Επιμ.) Εκδόσεις Μέριμνα, 2005.
«Στηρίζοντας το Παιδί που Θρηνεί το Θάνατο Αγαπημένου του Προσώπου».
Η Χριστιάνα Γάκη σπούδασε ψυχολογία και έκανε μεταπτυχιακή ειδίκευση στη Ψυχολογία Υγείας. Έχει εκπαιδευτεί στη Γνωσιακή Ψυχοθεραπεία και στην Παιγνιοθεραπεία. Εργάζεται ως ψυχολόγος στη Λαμία στο ιδιωτικό της γραφείο με αντικείμενο τη ψυχοθεραπεία παιδιών, εφήβων, ενηλίκων και τη συμβουλευτική γονέων.
Ο Γιάννης Κυργιόπουλος σπούδασε ψυχολογία και έκανε μεταπτυχιακή ειδίκευση στη Σχολική Ψυχολογία. Έχει εκπαιδευτεί στη μαθησιακή παρέμβαση παιδιών και εφήβων και στην οργάνωση-συντονισμό σχολών γονέων. Εργάζεται ως ψυχολόγος στο Ειδικό Δημοτικό Σχολείο Λαμίας.
Φώτο: Από τον πίνακα Crying Eyes του Kim Roberti (λεπτομέρεια)
