Το 1938 ο Έρνεστ Βίνσεντ Ράιτ έγραψε το μυθιστόρημα Gadsby (Γκατσμπι). Πρόκειται για ένα μυθιστόρημα 50.110 λέξεων που απλώνονται σε 267 σελίδες (στις πρώτες 9 σελίδες γράφει αποκλειστικά για το εγχείρημά του) και ο συγγραφέας ισχυρίστηκε ότι το έγραψε σε 165 μέρες. Και που είναι το περίεργο; Ότι το μυθιστόρημα αυτό δεν περιέχει ούτε μία φορά το γράμμα -ε- (e).
Αφορμή στάθηκε όπως λέει ο ίδιος ένα ποίημα τεσσάρων στροφών όπου απουσίαζε το -ε-. Ο Ράιτ λοιπόν αχρήστευσε το πλήκτρο ε στη γραφομηχανή του δένοντάς το γερά και προφανώς αυτό τον βοήθησε να το πετύχει. Για την ιστορία, ο Ράιτ πέθανε στα 66 του, το 1939, τη μέρα που κυκλοφόρησε ο Γκάτσμπι.
Το γράμμα ε (e) είναι το εκείνο που χρησιμοποιείται συχνότερα από οποιοδήποτε άλλο στην αγγλική αλφάβητο. Οι ειδικοί λένε ότι εμφανίζεται περίπου 4 φορές περισσότερες από οποιοδήποτε άλλο γράμμα.
Η διαδικασία αυτή ονομάζεται «λιπόγραμμα» (lipogram). Πρόκειται για ένα είδος γραφής που βασίζεται στην απουσία ενός γράμματος από ένα κείμενο. Το μέγεθος του κειμένου μπορεί να είναι μια πρόταση, μια παράγραφος ή και…ένα ολόκληρο βιβλίο. Μόνο που από το σύνολό του απουσιάζει το συγκεκριμένο γράμμα που θα επιλέξει ο συγγραφέας του.
Κι αν αυτό μοιάζει σχετικά απλό για γράμματα όπως το Ξ, το Ζ ή το Θ, σκεφτείτε το ίδιο πράγμα να συμβαίνει με τα πιο συνηθισμένα γράμματα της ελληνικής γλώσσας όπως το Α, το Σ ή το Ι.
Δεν ήταν όμως ο Ράιτ με τον Γκάτσμπι ο πρώτος που επιχείρησε κάτι τέτοιο στη νεότερη ιστορία της λογοτεχνίας. Το 1641 ο Ισπανός Αλόνσο ντε Αλκαλά Ι Ερέρα (Alonso de Alcalá y Herrera) έγραψε τους 50 σελίδων «Δύο ήλιους στο Τολέδο» («Los dos soles de Toledo») παραλείποντας εντελώς το γράμμα «a».
Ακολούθησαν ο Γερμανός Φραντς Ρίτλερ (Franz Rittler) το 1813 με το μυθιστόρημα «Οι δίδυμοι» («Die zwillinge») δίχως να χρησιμοποιήσει ούτε μία φορά το γράμμα «r», ο Ισπανός θεατρικός συγγραφέας Ενρίκε Ζαρντιέλ Ποντσέλα το 1927 με το «Ο Νέος Οδηγός» (El Chofer Nuevo), χωρίς το γράμμα Α και το «Ένας σύζυγος χωρίς διακοπές» (Un marido sin vocación) χωρίς το γράμμα E και τέλος ο Γάλλος Ζορζ Περέκ (Georges Perec) το 1969 με το μυθιστόρημα «Η εξαφάνιση» («La disparition») στο οποίο δεν αναφέρεται ούτε μία φορά στις 300 σελίδες του το γράμμα «e».
Τα λιπογράμματα μάλλον ξεκίνησαν τους πρώτους μετά Χριστόν αιώνες από τους Έλληνες ποιητές Νέστωρ και Τριφιώδορο που έγραψαν τα ομηρικά έπη με λιπογραμματικές προσαρμογές.
Με τα παιδιά
Θα μπορούσε να είναι μια υπέροχη άσκηση για παιδιά νηπιαγωγείου και δημοτικού. Πείτε μια ολόκληρη πρόταση χωρίς να χρησιμοποιήσετε το γράμμα π.χ. «ο». Για το δημοτικό θα ήταν και υπέροχη άσκηση ορθογραφίας.
Βάλτε κλεψύδρα ή ρολόι και ξεκινήστε με τη σειρά. Μπορεί να είναι σε στυλ συνέντευξης ή αφήγησης μιας ιστορίας ή αναδιήγησης ενός παραμυθιού. Όταν ένα παιδί πει το «απαγορευμένο» γράμμα, το λιπόγραμμα, τότε ο χρόνος του καταγράφεται και πάει στον επόμενο. Μπορούν τα παιδιά να χωριστούν σε δύο ομάδες και ο λόγος να πηγαίνει στην απέναντι ομάδα κάθε φορά που η μία «χάνει».
Τα παιδιά θα εξασκηθούν απίστευτα, θα σκέφτονται εξαιρετικά σύνθετα και πολύ πριν μιλήσουν και θα υπάρχει μια διεργασία που όμοιά της δε συναντάμε εύκολα.
Χιούμορ
Θυμάμαι ένα επεισόδιο των Απαράδεκτων όπου ο Βλάσης Μπονάτσος και οι λοιποί πρωταγωνιστές τραγουδούσαν τη Μαντουβάλα του Στέλιου Καζαντζίδη με όλα τα φωνήεντα να έχουν μετατραπεί σε -ι-: “Μινιτιβίλι, ιγίπι γλικί μι…” κτλ αντί για “Μαντοβάλα αγάπη γλυκιά μου”.
Μια άλλη άσκηση λοιπόν θα ήταν να χρησιμοποιούμε κανονικά όλες τις λέξεις αλλά όταν περιέχουν το “λιπόγραμμα” που έχουμε αποφασίσει, να το αντικαθιστούμε με κάποιο άλλο π.χ. το -ο- αντί του -α-. Κάπως έτσι η μπανάνα θα γίνει μπονόνο, η κουτάλα…κουτόλο και πάει λέγοντας. Και το γέλιο πάει λέγοντας, έτσι;
