Καλλιθέα. Καβάλα. Αλεξανδρούπολη. Θάσος. Και λίγες ακόμα γειτονιές και οικισμοί, και λίγα ακόμα σχολεία και δρόμοι. Κάπου εκεί γεννήθηκε, έζησε, έτρεξε, σπούδασε και τώρα διδάσκει και δίνει τη δική της πνοή σε κόσμους παιδιών. Με το δις βραβευμένο φιλαναγνωστικό περιοδικό “Παίζουμε βιβλίο;“, έφερε συγγραφείς, εικονογράφους, ιδέες, λέξεις και εικόνες στην καθημερινότητα των παιδιών της Ποταμιάς Θάσου, δημιουργώντας βιωματικές συνθήκες ουσιαστικής μάθησης, συνεργασίας, επίλυσης, ενσυναίσθησης και έκφρασης. Σε τόπο μακρινό που αν τον αφήσεις, αφήνεται, κι αν τον ποτίσεις, θεριεύει, το βιβλίο, τα παιδιά, η εκπαίδευση έγιναν μια μέρα η όμορφη κουβέντα μας.
Πάντα μου άρεσαν οι άνθρωποι της πράξης, που εκτίθενται και δεν κρύβονται πίσω από ατέρμονες θεωρητικολογίες. Η νηπιαγωγός Βίκυ Ξανθοπούλου εμπιστεύεται τις όμορφες σκέψεις της στο ELNIPLEX.
Συνέντευξη/συζήτηση με τον Απόστολο Πάππο.
“Παίζουμε βιβλίο”
“Παίζουμε βιβλίο”. Ένα ηλεκτρονικό περιοδικό αναγνωστικών εμψυχώσεων που, βραβευμένο πλέον, συνεχίζει τον δρόμο του. Μίλησέ μας για τη στιγμή της γέννησής του στο νου σου ή όπου αλλού αυτό ξεκίνησε…
Και μόνο ο τίτλος της δράσης κρύβει μέσα του δυο λέξεις που αγαπώ και έχουν νόημα για μένα, το ρήμα «παίζω» και τη λέξη «βιβλίο». Από τη μια το «παίζω» συνδυάζει τις αρχές της βιωματικής μάθησης με την έμφυτη ανάγκη των παιδιών για παιχνίδι και από την άλλη το «βιβλίο» που από μόνο του είναι πολιτισμικό αγαθό και αυταξία. Τι πιο ιδανικό να βάλω αυτές τις δυο απλές λέξεις μαζί και με εργαλείο τις αναγνωστικές εμψυχώσεις… μπαμ! να γίνει η έκρηξη!
Η αλήθεια είναι ότι τον τελευταίο χρόνο η δράση αυτή έχει βραβευτεί 2 φορές από το θεσμό των Education Leaders Awards και από το Ελληνικό Τμήμα της IBBY, κάτι που με χαροποιεί ιδιαίτερα. Ωστόσο, και βραβευμένη να μην ήταν, πάλι θα συνέχιζε το δρόμο της! Γιατί πίσω της κρύβεται ένα όραμα, μια βαθιά ριζωμένη πίστη, όλη η μαθησιακή εμπειρία των μαθητών να βασίζεται σε ένα βιβλίο, ένα βιβλίο που θα καλύπτει κάθε φορά τις ανάγκες της ομάδας των μαθητών, είτε είναι μαθησιακές, είτε είναι συναισθηματικές είτε κοινωνικές.
Ο βασικός μου προβληματισμός μέσα στην τάξη από τη στιγμή που άρχισα να υπηρετώ την πρωτοβάθμια εκπαίδευση ήταν πώς σε μια ανομοιογενή ομάδα μπορεί ένας εκπαιδευτικός να συνδιαμορφώσει μια κοινή κουλτούρα στα μέλη της. Κι αυτό ήταν πρόκληση για μένα. Έψαχνα πάντοτε τον τρόπο. Και την απάντηση τη βρήκα στο παιδικό βιβλίο. Κι η σκέψη αυτή ωρίμαζε με τα χρόνια, όσο ωρίμαζα κι εγώ επαγγελματικά, αλλά και ως άνθρωπος, και αποκτούσε νέα πνοή, καθώς ανανεωνόταν ο βασικός μοχλός που την κινεί, το έμψυχο υλικό, οι μαθητές μου.
Και στην πορεία αυτή ήμουν πολύ τυχερή, γιατί γνώρισα ανθρώπους που μοιραζόμασταν τα ίδια όνειρα, όπως η Ελένη Γερουλάνου και η Γαρυφαλιά Τεριζάκη, καθώς και σημαντικούς δημιουργούς, συγγραφείς και εικονογράφους, που η δουλειά τους είναι πραγματικά πηγή έμπνευσης.
“Εκπαιδεύουμε και τους μαθητές,
αλλά και τους γονείς για τις αναγνωστικές εμπειρίες των παιδιών τους…”
Ποια είναι τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά αυτής της δράσης;
Η δράση, όπως εξελίσσεται μέσα σε μια σχολική χρονιά είναι μοναδική, γιατί είναι σχεδιασμένη ακριβώς για τις ανάγκες της συγκεκριμένης ομάδας, αφουγκράζεται τις ανάγκες της. Είναι μια πορεία ωρίμανσης, όπως τη χαρακτηρίζω, με στόχο την καλλιέργεια της ενσυναίσθησης, τη συνεργασία, την απο κοινού εκπλήρωση ενός σκοπού. Όλα τα projects που προκύπτουν βασίζονται αποκλειστικά στις ιδέες των παιδιών και ο δικός μου ο ρόλος είναι απλά να τις υλοποιώ.
Εδώ βέβαια μπαίνει το ερώτημα ποια βιβλία επιλέγω και με ποια κριτήρια. Διαβάζω μανιωδώς παιδική λογοτεχνία και προσπαθώ διαρκώς να ενημερώνομαι για καινούριες κυκλοφορίες, αλλά και παλαιότερες. Η αλήθεια είναι ότι είμαι αυστηρή στην επιλογή των βιβλίων που θα βάλω μέσα στην τάξη. Τα παιδιά δεν έχουν διαμορφώσει ακόμη κριτήρια. Και φέρουμε μεγάλη ευθύνη εμείς οι εκπαιδευτικοί για τις επιλογές μας. Εκπαιδεύουμε και τους μαθητές, αλλά και τους γονείς για τις αναγνωστικές εμπειρίες των παιδιών τους. Αποφεύγω τα βιβλία με διδακτισμό, με ταμπέλες στα εξώφυλλα ότι αφορούν για παράδειγμα το σχολικό εκφοβισμό, τη διαφορετικότητα κ.ά. Και φυσικά δεν είναι όλα τα βιβλία κατάλληλα για τα παιδιά κι ας είναι χαρακτηρισμένα ως παιδικά και γι’αυτό φέρουν ευθύνη οι εκδότες. Επιλέγω, κυρίως βιβλία όπου κείμενο και εικονογράφηση μου εξάπτουν τη φαντασία και δημιουργούν ερωτήματα. Και είναι και κάποια που τα έχω ξεχωρίσει, απλά περιμένω την κατάλληλη στιγμή, κι ας περάσουν χρόνια, για να τα μοιραστώ με τους μαθητές μου.
Ποια δυναμική έχεις διακρίνει ότι έχει στα παιδιά μια τέτοια συντονισμένη φιλαναγνωστική δράση;
Τα παιδιά ενθουσιάζονται κάθε φορά που ξεκινάμε ένα καινούριο πρότζεκτ. Αναζητούν την αλληλεπίδραση και την επικοινωνία με το συγγραφέα και με τον εικονογράφο και έχουν μάθει να «διαβάζουν» το βιβλίο πίσω από τις λέξεις και τις εικόνες, που προσωπικά το θεωρώ πολύ σημαντικό. Και φέτος ειδικά εμβανθύνουν τόσο στα βιβλία που η διάρκεια κάθε πρότζεκτ ξεπερνάει το μήνα. Νομίζω ότι το απολαμβάνουν τόσο τα παιδιά όσο και εγώ.
Κι αν το ζητούμενο είναι η καλλιέργεια της φιλαναγνωσίας, σίγουρα δεν μπορείς να επιβάλλεις στα παιδιά να αγαπήσουν το βιβλίο. Οι δράσεις, οι επισκέψεις συγγραφέων στα σχολεία, η δημιουργία βιβλιοθηκών, είναι μεν κίνητρα, αλλά δε συνιστούν από μόνα τους την καλλιέργεια της φιλαναγνωσίας. Η φιλαναγνωσία είναι τρόπος ζωής, είναι βίωμα και απαιτεί χρόνο, ίσως και χρόνια.
“Βλέπω αλλαγές στους μαθητές μου
από τον πρώτο κιόλας μήνα της σχολικής χρονιάς”
Βικυ, θα ήθελα να μου πεις την πορεία που ακολουθεί ένα βιβλίο στην τάξη σου. Το επιλέγεις. Μετά τι συμβαίνει;
Αυτό που συμβαίνει κάθε φορά πραγματικά είναι μοναδικό και πραγματικά δεν ξέρω πώς γίνεται. Σίγουρα έχω στο μυαλό τον σκοπό που θέλω να εξυπηρετήσω τη συγκεκριμένη χρονική στιγμή και λαμβάνω υπόψιν το γνωστικό υπόβαθρο των παιδιών και τους μαθησιακούς στόχους που επιδιώκω να επιτύχουμε. Διαβάζουμε αρκετές φορές το βιβλίο μέχρι να το αφουγκραστούν τα παιδιά και μέσα από την ανάγνωση και τη συζήτηση προσπαθώ να κάνω τη σύνδεση της ζωής των ηρώων του βιβλίου με καταστάσεις που βιώνουμε εμείς στην καθημερινότητά μας. Τα παιδιά ταυτίζονται με τους ήρωες των βιβλίων και στη συνέχεια ακολουθεί η έκρηξη των ιδεών των παιδιών. Στο σημείο αυτό γίνεται πιο ενεργός ο δικός μου ρόλος, έρχεται η στιγμή της μεγάλης πρόκλησης, που όλες αυτές τις ιδέες προσπαθώ να τις μετουσιώσω σε παιδαγωγική πράξη.
Διέκρινες το βιβλίο, γενικά ή ειδικά κάποιο, να φέρνει αλλαγές στα παιδιά ή αυτές οι αλλαγές έρχονται σε μεγαλύτερο των 9 μηνών διαστημα;
Ίσως ακουστεί λίγο υπερβολικό, αλλά ένας από τους λόγους που επιμένω στις αναγνωστικές εμψυχώσεις είναι επειδή βλέπω αλλαγές στους μαθητές μου από τον πρώτο κιόλας μήνα της σχολικής χρονιάς. Αλλαγές που αφορούν στη συμπεριφορά, αλλά κυρίως στον τρόπο που αντιλαμβάνονται και επεξεργάζονται τα ερεθίσματα. Και επειδή τα περισσότερα πρότζεκτ που σχεδιάζουμε βασίζονται στις εμπειρίες των παιδιών, στους προβληματισμούς τους, ακόμη και σε εξομολογήσεις που κάνουν μέσα στην τάξη, έχω κρατήσει τέσσερις δυνατές στιγμές, τέσσερα βιβλία, που όσα χρόνια κι αν περάσουν, κάθε φορά που θα διαβάζω τα συγκεκριμένα βιβλία, θα θυμάμαι τις συγκεκριμένες καταστάσεις. Το πρώτο είναι ο «Όλιβερ» της Birgitta Sif. Ο Όλιβερ μας βοήθησε να υποδεχτούμε στην τάξη μας ένα παιδί με διάχυτη αναπτυξιακή διαταραχή. Το δεύτερο «Το χάρτινο καραβάκι της μαμάς» της Ελένης Γεωργοστάθη. Ένα παδί μας εξομολογήθηκε ότι η μαμά του δεν ξέρει να διαβάζει και να γράφει ελληνικά και γι’αυτό της φτιάξαμε ένα αλφαβητάρι. Το τρίτο «Η Ζωή που περισσεύει» της Ιωάννας Μπαμπέτα. Αποχαιρετήσαμε μια συμμαθήτριά μας που θα φοιτούσε σε άλλο σχολείο λόγω μετακόμισης και στήσαμε ένα ολόκληρο πρότζεκτ για να μην περισσεύει στην καινούρια της τάξη. Και το τέταρτο, το πιο πρόσφατο, το «Ομιλείτε πλουτωνικά;» της Κατερίνας Ζωντανού, όπου ένας μαθητής μου, μετανάστης δεύτερης γενιάς, εξομολογήθηκε πώς ένιωθε τον πρώτο καιρό που ήρθε στο σχολείο και δεν γνώριζε καθόλου ελληνικά. Κι αυτή τη στιγμή που τα συζητάμε και μου έρχονται όλες οι αναμνήσεις, πραγματικά συγκινούμαι, γιατί οι εμπειρίες μας κάθε φορά είναι δυνατές και λυτρωτικές.
Έχεις βάλει στην τάξη μια λίστα από σημαντικά βιβλία. Δίχως να τα ιεραρχησεις ποια ειναι τα δικά σου κορυφαία βιβλία. Δέκα φτάνουν; Δεν φτάνουν, αλλά τόσα θα σου δωσω.
Ευτυχώς πρόλαβα και ανέφερα ήδη τέσσερα που τα θεωρώ σημαντικά, επομένως τώρα μπορώ να προσθέσω άλλα δέκα! Αν και τα δέκα είναι λίγα. Και δεν θα τα ιεραρχήσω, γιατί πραγματικά δεν μπορώ να το κάνω. Δέκα λοιπόν!
1. Η δροσοσταλίδα, Αντώνης Δημητρακόπουλος, ‘Ερση Σπαθοπούλου, εκδ. Ίκαρος
2. Ο Κουκούσκα, Μάρω Κάτσικα, εκδ. Καλειδοσκόπιο
3. Ζωγράφισέ μου ένα σπίτι, Χριστίνα Φραγκεσκάκη, Μάρια Μπαχά, εκδ. Καλειδοσκόπιο
4. Ονειρεύομαι με τα μάτια ανοιχτά, Φραντζέσκα Αλεξοπούλου Πετράκη, Ελίζα Βαβούρη, εκδ. Παπαδόπουλος
5. ΝΟΤΟΥΡΝΟ Συνταγές για όνειρα, ISOL, εκδ. Μάρτης
6. Ο Νικηφόρος ανακαλύπτει τα συναισθήματα, Ελένη Γερουλάνου, Φίλιππος Φωτιάδης, εκδ. Πατάκη
7. Κι εγώ σ’αγαπώ, Νίνα Ζαφειρίου, Λία Φωτιάδου, εκδ. Βάρφης
8. Ο Ραφτάκος των λέξεων, Αντώνης Παπαθεοδούλου, Ίρις Σαμαρτζή, εκδ. Μεταίχμιο
9. Ανάποδα/ Απέναντι Θοδωρής Παπαϊωάννου, Ίρις Σαμαρτζή, εκδ. Ίκαρος
10. Πώς να κάνετε ένα ελέφαντα να χορέψει, Άγγελος Αγγέλου, Έμη Σίνη, Σοφία Τουλιάτου, εκδ. Παπαδόπουλος
Και ξαναλέω ότι τα δέκα είναι λίγα!
Και συμπληρώνω (χα χα χα): Είμαι λάτρης των βιβλίων του Oliver Jeffers, της Birgitta Sif, του Benji Davis, του Αντώνη Παπαθεοδούλου και του Θοδωρή Παπαϊωάννου. Κανένα βιβλίο τους δε θα έπρεπε να λείπει από καμία βιβλιοθήκη!
Υ.Γ. Αγαπάμε Μυρτώ Δεληβοριά, Πέτρο Μπουλούμπαση, Ίριδα Σαμαρτζή, Σοφία Τουλιάτου, Ναταλία Καπατσούλια, Λία Φωτιάδου, Birgitta Sif, οι οποίοι μας πρόσφεραν απλόχερα, με γενναιοδωρία, πρωτότυπη δουλειά τους για να διευκολύνουν την παιδαγωγική διαδικασία!
“Ελπίζω και επενδύω πάντα στα παιδιά!”
Βίκυ εχεις εικόνα της σχεσης των νηπιαγωγων με το βιβλίο; Το χρησιμοποιούν ως εργαλείο; Προτιμούν τα διδακτικά βιβλια με συγκεκριμένα μηνύματα που εξυπηρετούν τις τρεχουσες δραστηριότητες; Τι πιστεύεις ότι συμβαίνει;
Πιστεύω πως οι νηπιαγωγοί αγαπάμε το βιβλίο. Και τα παιδιά αγαπάνε τις ιστορίες. Και τα προγράμματα στο νηπιαγωγείο είναι ανοιχτού τύπου, οπότε ευνοούνται οι ουσιαστικές δράσεις φιλαναγνωσίας. Από τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης παρακολουθώ δράσεις άλλων συναδέλφων, οι οποίες φαίνονται αξιόλογες. Ωστόσο, δεν μπορώ να γνωρίζω τα κριτήρια επιλογής τόσο των βιβλίων όσο και των δραστηριοτήτων που τα συνοδεύουν. Θα ήθελα να ελπίζω πως προέχει η απόλαυση της ανάγνωσης κι αν ακολουθούν δραστηριότητες, αυτές να έχουν νόημα για τα παιδιά.
Τι χάνει και τι κερδίζει ένα παιδί και μια νηπιαγωγός στην Ποταμιά της Θάσου;
Από τη στιγμή που διορίστηκα, μόνο σε δυπρόσιτα σχολεία υπηρετώ. Αρχικά για τις ανάγκες της υπηρεσίας, πλέον όμως ως συνειδητή επιλογή. Δεν μπορώ να απαριθμήσω τι μπορεί να χάνει ένας μάθητής ή ένας εκπαιδευτικός σε ένα δυσπρόσιτο σχολείο, που σίγουρα υπάρχουν μειονεκτήματα. Ωστόσο, αυτά που έχει να κερδίσει είναι πολύ περισσότερα. Και επειδή από τη φύση μου δίνω πάντα έμφαση στις διαπροσωπικές σχέσεις και στον άνθρωπο, εκτίμησα τη φιλοξενία και την καλοσύνη των ανθρώπων εδώ στη Θάσο. Κι αυτό που μου κάνει ιδιαίτερη εντύπωση είναι πως όλοι στα δύσκολα γίνονται μια γροθιά. Και ειδικά στην Ποταμιά το κέντρο του χωριού είναι το σχολείο. Και το φροντίζουν και το αγαπάνε όλοι. Και πραγματικά νιώθω τυχερή που υπηρετώ αυτόν τον τόπο με αυτούς τους ανθρώπους. Για να μη μιλήσω για την απίστευτη ομορφιά του νησιού. Και πραγματικά τυχερή νιώθω για τις συναδέλφους που έχω στο πλευρό μου, τη Βάσω, τη Μαρία και ειδικά τη Δήμητρα Γούτα, που πορευόμαστε μαζί τα τελευταία χρόνια. Αν αυτό δεν είναι τύχη, τότε τι;
Κλείνοντας… Πώς πιστεύεις ότι μπορεί το σχολείο/νηπιαγωγείο να βοηθήσει τους γονείς -και όχι τα παιδιά- να δημιουργήσουν μια αυθεντική κουλτούρα φιλαναγνωσίας;
Την πιο δύσκολη ερώτηση μου τη φύλαξες για το τέλος! Και αυτήν τη στιγμή το μυαλό μου βοβμαρδίζεται από σκέψεις για τις προσδοκίες που έχουν οι γονείς από το σχολείο σε μια κοινωνία που αλλάζει διαρκώς, που όλα είναι ρευστά, και το σχολείο, οι εκπαιδευτικοί δηλαδή, θα πρέπει να δείχνουν την προνοητικότητα και τη σοφία να είναι μπροστά από τις εξελίξεις, μπροστά από τα αναλυτικά προγράμματα, να ξεπερνούν τον εαυτό τους για το καλό των παιδιών με όσα αποθέματα διαθέτει ο καθένας. Λες να καταφέρουμε να δημιουργήσουμε και μια αυθεντική κουλτούρα φιλαναγνωσίας στους γονείς; Δεν ξέρω… Ελπίζω και επενδύω πάντα στα παιδιά!
Σε ευχαριστώ. Ήταν πραγματική τιμή η συζήτηση με έναν δημιουργικό άνθρωπο της πράξης.
Η τιμή και η χαρά ήταν όλη δική μου! Σ’ευχαριστω, Απόστολε! Σ’ευχαριστώ, elniplex! Και σας περιμένω στη Θάσο!
