Σε όλες τις μορφές της έκφρασής της, δεν ακολούθησε ποτέ κάποια τρέχουσα συνταγή επιτυχίας. Ούτε στους αντισυμβατικούς, ευφάνταστους στίχους που υπέγραψε στα Τραγουδάκια Γάλακτος της Μέλπως Χαλκουτσάκη, ούτε στα βιβλία τέχνης που ακολούθησαν στο δρόμο της (όπως τα πρωτότυπα Στο πάρκο με τα ζώα και Στα χρώματα της θάλασσας), ούτε στις πιο picture book εκδοχές της, όπως Το Κουτί του Σιλάν που ενθουσίασε όσους το διάβασαν.
Ότι ήταν δημιουργός καλών βιβλίων, το γνωρίζαμε. Ωστόσο, με το νέο της βιβλίο, Τα Παπούτσια των Άλλων (εικονογράφηση Φωτεινή Τίκκου) που κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Ίκαρος, καταδεικνύει ότι τα θέματα που απασχολούν το παιδικό βιβλίο την τελευταία πενταετία, όπως η εν-συναίσθηση, μπορούν να βρουν ένα αυθεντικά λογοτεχνικό, βιωματικό και πρωτότυπο μονοπάτι να περπατήσουν κοντά μας. Με τα δικά μας παπούτσια και με των άλλων.
Η Άλκηστη Χαλικιά μιλά στο ELNIPLEX για Τα Παπούτσια των Άλλων και όσα γέννησε αυτό το ξεχωριστό βιβλίο. Συνέντευξη στον Απόστολο Πάππο
Άλκηστη, έχεις πάει ποτέ στην Πιγιόμ;
Όχι, δεν έχω πάει, ούτε εγώ αλλά ούτε και κανείς άλλος εκτός από τη Ματού και τα πρόσωπα της ιστορίας της!
Γιατί επέλεξες αυτό το μικρό μέρος στη σκιά του Παρισιού ως φόντο της ιστορίας σου και όχι την διάσημη μεγαλούπολη;
Το προάστιο ως περιοχή που σε κρατάει μακριά από το κέντρο των «λαμπερών» και εντυπωσιακών γεγονότων έχει ένα συμβολισμό που ήθελα να αξιοποιήσω. Υπάρχουν πολλοί άνθρωποι, ενήλικοι και παιδιά, που ζουν κοντά σε μεγάλες πόλεις και νιώθουν αποκλεισμένοι από τα ωραία και σημαντικά που έχει μια μεγαλούπολη να τους προσφέρει, κυρίως λόγω οικονομικής δυσπραγίας.
Στην Πιγιόμ, λοιπόν, της Γαλλίας, η Ματού σκέφτεται, επιστρέφοντας ένα μεσημέρι από το σχολείο, κάτι μοναδικό. Θα ήθελες να μας το πεις εν είδει spoiler;
Η Ματού βλέπει για πρώτη φορά έξω από το τζαμί μια θάλασσα από παπούτσια. Δεν έχει τύχει να ξαναπεράσει σε ώρα που λειτουργεί και υπάρχει κόσμος μέσα, οπότε εντυπωσιάζεται πολύ από αυτήν την εικόνα. Έπειτα, σαν παιδί που είναι, θέλει να παίξει. Βαριέται να κάνει την καθημερινή διαδρομή χωρίς μια φίλη ή κάποιον να την περιμένει στο σπίτι. Έχει και κάτι που ονειρεύεται να αποκτήσει: ένα συγκεκριμένο ζευγάρι αθλητικά παπούτσια, τα οποία βρίσκονται εκεί, μόνα τους, χωρίς τον ιδιοκτήτη τους και την «καλούν» να τα δοκιμάσει! Το παιχνίδι έχει μόλις αρχίσει…
Αυτό το όμορφο παιχνίδι αλλαγής παπουτσιών το έχεις κάνει ή το έχεις δει ποτέ στη δική σου ζωή ή το εμπνεύσθηκε η Ματού;
Μπορεί να μην το έχω κάνει στην κυριολεξία αλλά παρατηρώ πολύ συχνά τα παπούτσια των ανθρώπων. Βλέπω πώς είναι πατημένα, προς τα μέσα ή προς τα έξω, πόσο φθαρμένα ή όχι είναι, αν ο άνθρωπος που τα φοράει τα έχει διαλέξει για να είναι ωραία ή πρακτικά ή αν τα βρήκε ή αν του/της τα χάρισαν. Κάποιοι πατάνε βαριά τα παπούτσια τους, σαν να καρφώνονται στη γη κι άλλοι μοιάζουν σαν να περπατούν στον αέρα… Κάνοντας αυτές τις σκέψεις, υποθέτω πως είναι σαν να παίζω το παιχνίδι της Ματού. Και το κάνω κι εγώ κρυφά, σαν εκείνη. Δεν θα ήθελα να καταλάβουν οι γύρω μου πόσο πολύ τους παρατηρώ γιατί μάλλον θα ένιωθαν άβολα. Υποθέτω πως είμαστε οι ήρωες μας λίγο ή πολύ.
Είχες επιλέξει τον Σιλάν στο προηγούμενο βιβλίο σου, τώρα την Ματού. Είναι τυχαία η επιλογή παιδιών από άλλη χώρα ή προσπαθείς και μέσα αυτής της επιλογής να εξοικειώσεις τα παιδιά αναγνώστες με τον «άλλο»;
Στο Σιλάν, σίγουρα η πρόθεση ήταν να γνωρίσουμε από κοντά ένα παιδί-πρόσφυγα και να παρακολουθήσουμε τη δική του εκδοχή ζωής. Η Ματού μένει στη Γαλλία γιατί εκεί θα μπορούσε να πραγματωθεί μια τέτοια ιστορία που να περιλαμβάνει ένα τζαμί, αυτονόητα, χωρίς να αποτελεί θέμα η ύπαρξή του. Γενικά όμως, όταν γράφω μια ιστορία, δεν έχω την πρόθεση να εξοικειώσω κανέναν ή να διδάξω κάτι, θέλω πρωτίστως να μιλήσω γι’ αυτά που εμένα απασχολούν. Με απασχολεί το προσφυγικό, με απασχολεί ο αποκλεισμός ανθρώπων για οικονομικούς ή άλλους λόγους. Με απασχολούν οι σχέσεις μέσα στην οικογένεια. Είναι πρόκληση για όλους μας και κυρίως για εμάς τους μεγάλους, να ανοιχτούμε περισσότερο στο διαφορετικό, όποιο κι αν είναι αυτό. Τα παιδιά δεν έχουν τέτοιες προκαταλήψεις. Αν εμείς είμαστε έτοιμοι να αποδεχτούμε τον συνάνθρωπο χωρίς προϋποθέσεις καταγωγής, θρησκείας, κοινωνικής τάξης, φύλου, τα παιδιά θα το πράξουν επίσης. Θα έλεγα λοιπόν, ότι δεν είναι τυχαία η επιλογή γιατί αυτά είναι τα θέματα που με απασχολούν. Η πρόθεση μου είναι κυρίως να γράψω μια καλή ιστορία.
Άλκηστη, σε απασχολεί (συχνά) η διαφορετικότητα, η ετερότητα, η ενσυναίσθηση, από τις πλέον κορυφαίες σύγχρονες αξίες. Πόσο σημαντικό είναι το βίωμα για τα παιδιά προκειμένου να δουν όψεις που συστηματικά τους κρύβουμε για να τα «ταράξουμε»;
Νομίζω πως η δυνατότητα να κατανοούμε τους άλλους γύρω μας είναι ένα είδος ευφυΐας παρεξηγημένο γιατί δεν το αναγνωρίζουμε ως τέτοιο. Μαθαίνουμε επισταμένα πώς γράφονται τα ρήματα σε-ώνω, αλλά δεν ξέρουμε να αντιμετωπίζουμε το «αποξενώνω» της σύγχρονης ζωής. Μαθαίνουμε άπειρες ώρες στο σχολείο να υπολογίζουμε ή να μετατρέπουμε τα κλάσματα σε δεκαδικούς, αλλά σε τι μας βοηθούν οι αριθμοί όταν μετράμε την καταστροφή; Οι κυνικοί θα πουν πως δεν βγάζει κανείς το ψωμί του με ενσυναίσθηση κι εμείς θα απαντήσουμε με το ψωμί που κάποιος μοιράστηκε με το διπλανό του επιβίωσαν οι άνθρωποι στις δύσκολες στιγμές της ιστορίας.
Ο κόσμος των μεγάλων μα και των άλλων έρχεται λίγο πιο κοντά στα παιδιά μέσα από τέτοια «παιχνίδια»; Τι μπορεί να μας αποκαλύψει η εμπειρία σου;
Τα παιχνίδια, τα βιβλία, οι συζητήσεις είναι τα μέσα που διαθέτουμε για να βοηθήσουμε τα παιδιά να ανακαλύψουν τον κόσμο που υπάρχει πέρα από τη σκιά τους. Ο καθένας διαλέγει αυτό που του ταιριάζει καλύτερα για να μιλήσει για την ανάγκη να βλέπουμε και την άλλη όψη του νομίσματος, να αντιμετωπίζουμε τον «άλλον» σαν μια διαφορετική εκδοχή του εαυτού μας και τελικά, να αποδεχτούμε πως από μία τυχαιότητα ο «άλλος» βρίσκεται σε αυτή τη θέση κι εμείς στην άλλη.
Πιστεύεις ότι η λαϊκή σοφία όπως προκύπτει από τις λαϊκές εκφράσεις, τις παροιμίες και άλλες μορφές λόγου, αποφθεγματικές ή μη, αποτελούν υλικό για να κατανοήσουν καλύτερα τα παιδιά έννοιες, αξίες, καταστάσεις;
Μπορεί ναι, μπορεί και όχι, δεν είναι πανάκεια. Η λαϊκή σοφία κάποιες φορές αναφέρεται σε μια εποχή που έχει παρέλθει κι άλλες φορές δεν είναι και τόσο σοφία. Ας πούμε το «υπάρχουν κι αλλού πορτοκαλιές που κάνουν πορτοκάλια» ή το «ουδείς αναντικατάστατος» νομίζω πως είναι μια λάθος αντίληψη του «άλλου» είτε μιλάμε για επαγγελματικές ή για προσωπικές σχέσεις.
Πόσο σημαντική είναι η συνεισφορά του εικονογράφου, εν προκειμένω της Φωτεινής Τίκκου, σε ένα τέτοιο βιβλίο όπου το κείμενο συνδιαλέγεται τόσο στενά με την εικόνα;
Εξαιρετικά σημαντική! Η ιστορία μόνη της, χωρίς τη συγκεκριμένη εικονογράφηση, λέει λιγότερα πράγματα από αυτά που λέει μαζί με την εικόνα. Οι εικόνες αφηγούνται με έναν πιο άμεσο τρόπο την ιστορία και την κάνουν συγκεκριμένη, κάτι που έχει ανάγκη η νεαρή αναγνώστρια/ο νεαρός αναγνώστης. Επίσης, η καλή εικονογράφηση διαμορφώνει την αισθητική των παιδιών, κάτι που θεωρώ πολύ σημαντικό επίσης.
Τι σημαίνει ένα βραβείο για έναν δημιουργό και συγκεκριμένα για εσένα, όπως π.χ. τα κρατικά που απονεμήθηκαν πριν λίγες μέρες ή του Κύκλου που απονέμονται κάθε Απρίλιο;
Έχοντας κάποιες φορές βρεθεί στις βραχείες λίστες των κρατικών βραβείων και βραβευτεί το 2011 για το καλύτερο βιβλίο γνώσεων, έχω εισπράξει την εμπειρία αυτή σαν ένα απροσδόκητο και χαρούμενο σκούντημα που με έκανε να περπατήσω παρακάτω στο χώρο της συγγραφής. Μάλλον, όμως θα το έκανα έτσι κι αλλιώς, αλλά σίγουρα ήταν κάτι ενθαρρυντικό, ιδίως αν συλλογιστεί κανείς πως ένας συγγραφέας στις μέρες μας δεν έχει άλλους τρόπους να «μετρήσει» τις δυνάμεις του. Δεν γίνονται δημοσιεύσεις σε λογοτεχνικά περιοδικά, δεν σε ενθαρρύνουν οι καθηγητές στο Γυμνάσιο ή στο Λύκειο. Θα ήθελα, πάντως, τα βραβεία αυτά να σημαίνουν κάτι για όλους κι όχι μόνο για τους ανθρώπους που εμπλέκονται άμεσα με την παραγωγή βιβλίων. Θα ήθελα να είναι μια γιορτή που θα συμμετέχει ο κόσμος, θα ενδιαφέρεται να μάθει ποια βιβλία προτάθηκαν, θα πηγαίνει στα βιβλιοπωλεία την επόμενη μέρα να αναζητήσει τα βραβευθέντα. Αυτό είναι κάτι που μπορεί και πρέπει να αλλάξει, αν θέλουμε κιόλας να αυξηθεί το αναγνωστικό κοινό της χώρας μας.
Άλκηστη, σε ευχαριστώ για την τιμή.
Απόστολε, σ΄ ευχαριστώ για όσα ρώτησες.
Διαδραστικές παρουσιάσεις
Η Άλκηστη Χαλικιά θα παρουσιάσει διαδραστικά Τα Παπούτσια των Άλλων στις 5 Οκτωβρίου στον Ιανό και στις 19 Οκτωβρίου στο βιβλιοπωλείο Χάρτινο Καράβι:
